Cel: umiejętność komunikowania się w języku polskim przez uchodźców na poziomie podstawowym.

Ramowy program obejmuje słownictwo wykraczające poza treści znajdujące się zwykle w programach dla rozpoczynających naukę języka polskiego, które ma umożliwić uchodźcom rozpoznawanie miejsc oraz dokumentów, które organizują ich życie w Polsce.

W początkowym okresie należy wprowadzić naukę pisania wyrazów, których pisownia oparta jest na zasadzie fonetycznej. Przyswajane wyrazy powinny należeć do słownictwa podstawowego.

Zagadnienia gramatyczno-składniowe obejmują podstawowe problemy gramatyczne i składniowe, których opanowanie jest konieczne do porozumiewania się w języku polskim na poziomie podstawowym.

Nauczanie materiału gramatycznego powinno przebiegać bez objaśniania reguł gramatyki. Wprowadzając zdanie np. Mieszkam w Katowicach, nie należy objaśniać, że nazwa miasta jest użyta w miejscowniku.

Każdy wprowadzany systematycznie problem gramatyczny powinien pojawiać się w tekstach z wyprzedzeniem, np. wprowadzenie miejscownika powinno być poprzedzone wielokrotnym pojawianiem się miejscownika nazw miejscowych. Ćwiczenia gramatyczne powinny odwoływać się zawsze do tekstów, których znajomość jest uchodźcom przydatna w praktyce.

Zagadnienia gramatyczno-składniowe korespondują z wykazem funkcji i pojęć językowych, wykazem tematycznym, a także słownictwem.

Wykaz tematyczny zawiera 15 tematów niezbędnych w codziennej komunikacji z rodzimymi użytkownikami języka. Poszczególne tematy należy skorelować z odpowiednimi funkcjami językowymi oraz regułami gramatycznymi.

Wykaz funkcji i pojęć językowych obejmuje podstawowe funkcje pojęciowe i intencje, które uchodźcy powinni umieć wyrażać w języku polskim (znajomość w mowie i piśmie). Ich znajomość i umiejętność zastosowania odpowiednio do sytuacji umożliwi nawiązanie kontaktu z rodzimymi użytkownikami języka.

1. Alfabet polski i zagadnienia fonetyczne:

1) praktyczne zapoznanie z alfabetem, pisanie liter, relacja między głoską i literą, łączenie liter w sylaby, pisanie wyrazów; struktura polskiego systemu fonologicznego (ćwiczenie słuchu fonologicznego);

2) wstępne ćwiczenia artykulacyjne; rozpoznanie problemów fonetycznych uchodźców; różnice w wymawianiu głosek fonetycznie bliskich, ale nietożsamych, w opozycji do dziąsłowych oraz zębowych; znak zmiękczający stosowany przed spółgłoską lub na końcu wyrazu; zmiękczenie oznaczone literą i:

a) przed samogłoską,

b) w przypadku roli zgłoskotwórczej,

c) w przypadku końcówki fleksyjnej;

3) spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne; charakterystyczne dla języka polskiego ubezdźwięcznianie spółgłosek na końcu wyrazu, jeżeli bezpośrednio po nim nie następuje następny wyraz; przykłady tego zjawiska; wyjątki - głoski: r, l, ł, j, m, n (oraz ich ewentualne warianty miękkie i zmiękczone);

4) głoski dźwięczne i bezdźwięczne i wiążące się z tym zjawiskiem różnice znaczeniowe;

5) głoski twarde, miękkie i zmiękczone; różnicowanie znaczenia;

6) trudności w opanowaniu przez obcokrajowców wymiany głosek, dokonującej się w wielu rzeczownikach występujących w miejscowniku; wymiany regularne:

a) w miejscowniku dla rzeczowników wszystkich rodzajów,

b) dla rzeczowników rodzaju żeńskiego;

7) rozróżnianie i wymawianie samogłoski i oraz y;

8) występowanie samogłosek nosowych w języku polskim; przykłady końcówek w wybranych przypadkach rzeczowników (np. końcówka -ę: rękę, dziewczynę, mamę), przymiotników i zaimków (np. końcówka -ą, dobrą, moją, twoją) oraz czasowników (końcówka -ę w 1 osobie liczby pojedynczej, np. robię, myślę, końcówka -ą w 3 osobie liczby mnogiej, np. czytają, mają, uczą się, tańczą); połączenie fonetyki z formami morfologicznymi; uczenie zapisywania końcówek -ą lub -om z wykorzystaniem poznawanych form;

9) nauka czytania, unikanie tzw. wymowy literowej; upraszczanie w wymowie określonych grup głosek, wymawianie samogłosek nosowych w zależności od sąsiedztwa fonetycznego, zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne;

10) wymowa samogłosek nosowych wewnątrz wyrazu:

a) przed spółgłoskami szczelinowymi,

b) przed spółgłoskami zwartymi i zwartoszczelinowymi;

11) wymowa samogłosek nosowych ę i ą na końcu wyrazu; osłabienie nosowości lub też całkowite odnosowienie samogłoski ę, np. 1 osoba liczby pojedynczej czasowników;

12) zasady akcentowania wyrazów w języku polskim; zasady akcentowania połączeń wyrazów występujących po wyrazie akcentowanym oraz wyrazów nieakcentowanych pojawiających się przed wyrazem akcentowanym;

13) fonetyczne procesy wewnątrzwyrazowe; upodobnienia i uproszczenia grup spółgłoskowych (np. otsłonić/ocsłonić, ojcofski/ojcoski); sposoby wymawiania na przykładzie liczebników;

14) upodobnienia międzywyrazowe: możliwość wymawiania udźwięczniającego lub ubezdźwięczniającego połączeń wyrazowych; sposób wymawiania połączeń przyimków z wyrazami pełnoznacznymi (najczęściej rzeczownikami i przymiotnikami); połączenia z przyimkami.

2. Zagadnienia gramatyczno-składniowe:

1) rodzaje gramatyczne - typowe końcówki rzeczowników w mianowniku liczby pojedynczej, rodzaj gramatyczny przymiotnika; mianownik liczby pojedynczej rzeczowników wprowadzany w sposób systematyczny, tj. z objaśnieniem podstawowych reguł; ćwiczenia łączliwości rzeczowników z zaimkami dzierżawczymi i wskazującymi oraz przymiotnikami;

2) odmiana czasownika być; wprowadzenie jednocześnie formy 1 osoby czasu przyszłego i przeszłego: będę, byłem / byłam;

3) narzędnik rzeczowników liczby pojedynczej wprowadzany w sposób leksykalny przy przedstawianiu się, np. Jestem Kurdem. Jestem stolarzem. Czy jest pan studentem? Ona jest lekarką.; problem ten jest rozwijany w ramach tematu: Człowiek - informacje podstawowe;

4) zaimki osobowe w obu liczbach oraz formy grzecznościowe pani, pan; wyrazy pani, pan w funkcji zaimków osobowych jako formalny odpowiednik zaimka ty, a nie 3 osoby liczby pojedynczej;

5) zaimki pytajne: kto?, co?, czyj?, który?, jaki?;

6) zaimki dzierżawcze: mój, twój, nasz, jego, jej, ich oraz wyrazy pana, pani; temat wprowadzający: np. Rodzina, znajomi, pracodawcy;

7) odmiana czasownika nazywać się (III koniugacja); pytanie: Jak się pani/ pan nazywa? Jak się nazywasz? Jak się nazywa to miasto?; temat wprowadzający: np. Rodzina, znajomi, pracodawcy;

8) zdania proste, np. To jest mieszkanie. Mieszkanie jest małe. Ona ma na imię Ewa. Ona tu nie mieszka; neutralny szyk zdania prostego; zdania złożone typu: Nie wiem, gdzie jest mój klucz oraz zdania połączone spójnikami a, i, ale, albo;

9) odmiana czasowników z przyrostkiem -ować; temat wprowadzający: np. Praca i wynagrodzenie;

10) odmiana czasowników I koniugacji, np. czuć się; temat wprowadzający: np. Zdrowie, pomoc medyczna;

11) nieregularne stopniowanie przysłówków, np. dobrze, źle; temat wprowadzający: np. Zdrowie, pomoc medyczna lub Praca i wynagrodzenie;

12) biernik rzeczowników w liczbie pojedynczej wprowadzany w sposób systematyczny; temat wprowadzający: np. Rutyna dnia codziennego - posiłki (np. Proszę kurczaka. Proszę kawę. Proszę ciastko.); wykazywanie funkcjonalności biernika wynikającej z rekcji często używanych czasowników, np. pisać, znać, czytać (np. Piszę list do domu. Znam ten film. Co czytasz?); rozwinięcie problemu stanowi np. temat Rodzina, znajomi, pracodawcy (np. Mam brata. Mam siostrę.). Inne problemy gramatyczne wynikające z zastosowania biernika wprowadzane w sposób leksykalny (np. Mam pięciu braci.);

13) odmiana czasownika mieć; temat wprowadzający: np. Rodzina, znajomi, pracodawcy;

14) dopełniacz rzeczowników w liczbie pojedynczej wprowadzany w sposób systematyczny, na prostych przykładach (np. zdania typu: Idę do domu. Nie mam czasu. Nie ma tu Urszuli.); zamiana biernika występującego w zdaniach niezaprzeczonych na dopełniacz w zdaniach zaprzeczonych;

15) podstawowe przyimki łączące się z dopełniaczem: do, od, obok, bez, dla; temat wprowadzający: np. Dom i jego otoczenie lub Ulica, komunikacja miejska;

16) pytanie o drogę; sformułowania typu: Jak dojść do...? Na prawo, na lewo;

17) odmiana w czasie teraźniejszym czasowników iść i jechać; temat wprowadzający: np. Rutyna dnia codziennego lub Cele i plany życiowe, przyszłość w Polsce;

18) dopełniacz rzeczowników liczby mnogiej (np. Proszę kilo jabłek. Proszę dziesięć deka cukierków.); temat wprowadzający: np. Zakupy, pieniądze;

19) opozycja znaczeniowa czasowników chodzić i iść; temat wprowadzający: np. Rutyna dnia codziennego;

20) wprowadzenie narzędnika po czasowniku jechać; temat wprowadzający: np. Ulica, komunikacja miejska lub Rutyna dnia codziennego;

21) odmiana czasowników II koniugacji w czasie teraźniejszym, trybie oznajmującym (np. mówić, lubić, robić); połączenie czasownika lubić z bezokolicznikiem opisujące np. sposób spędzania wolnego czasu; temat wprowadzający: np. Czas wolny, rozrywki;

22) wprowadzenie przysłówka typu: po polsku, po angielsku; temat wprowadzający: np. Edukacja i wykształcenie;

23) wydawanie polecenia poprzez użycie konstrukcji: proszę i bezokolicznik (np. Proszę siadać! Proszę powtórzyć! Proszę mówić wolno!);

24) czas przyszły złożony z formą bezokolicznika (np. będę czytać, będziesz pisać); temat wprowadzający: np. Cele i plany życiowe, przyszłość w Polsce;

25) czas przeszły czasowników regularnych; końcówki czasownikowe i brak konieczności użycia zaimka osobowego (np. Urodziłam się w Albanii. Przyjechałem do Polski 2 miesiące temu. Pracowałem jako nauczyciel.); temat wprowadzający: np. Człowiek - informacje podstawowe; czasownik iść i pójść w czasie teraźniejszym, przyszłym i przeszłym w połączeniu z odpowiednimi przyimkami, np. na, do, po; temat wprowadzający: np. Czas wolny, rozrywki;

26) czasowniki modalne: chcieć, móc, musieć; temat wprowadzający: np. Zakupy, pieniądze;

27) okoliczniki czasu: jutro, wczoraj, kiedyś, pojutrze, za dwa dni, za rok, rok temu, dwa dni temu; temat wprowadzający: np. Człowiek - informacje podstawowe lub Cele i plany życiowe, przyszłość w Polsce;

28) zdanie złożone współrzędnie połączone spójnikami i, a, ale, albo;

29) zdanie podrzędne dopełnieniowe, wprowadzające mowę zależną; temat wprowadzający: np. Praca i wynagrodzenie;

30) przyimki przestrzenne łączące się z narzędnikiem: nad, za, przed; temat wprowadzający: np. Czas wolny, rozrywki;

31) liczebniki porządkowe; określanie czasu;

32) celownik zaimków osobowych w konstrukcjach typu: Jest mi zimno. Jest mi gorąco. Nie podoba mi się tu.; temat wprowadzający: np. Podstawowe informacje o Polsce;

33) miejscownik rzeczowników liczby pojedynczej; wprowadzenie w sposób systematyczny w połączeniu z przyimkami na, w i po; temat wprowadzający: np. Człowiek - informacje podstawowe lub Rutyna dnia codziennego;

34) regularne stopniowanie przymiotników; temat wprowadzający: np. Rodzina, znajomi, pracodawcy;

35) nieregularne stopniowanie przymiotników (np. dobry, mały, duży); temat wprowadzający: np. Dom i jego otoczenie;

36) czasowniki bezosobowe: można, trzeba, (nie) wolno; temat wprowadzający: np. Zakupy, pieniądze;

37) czasownik wolno w połączeniu z zaimkiem osobowym w celowniku; temat wprowadzający: np. Zdrowie, pomoc medyczna;

38) spójnik jeśli wprowadzający zdanie warunkowe; temat wprowadzający: np. Cele i plany życiowe, przyszłość w Polsce.

3. Wykaz tematyczny:

1) człowiek - informacje podstawowe:

a) imię, nazwisko, płeć, wiek, data i miejsce urodzenia,

b) kraj pochodzenia, język,

c) rodzina, dzieci,

d) zawód, wykształcenie;

2) dom i jego otoczenie:

a) rodzaje pomieszczeń,

b) wyposażenie pokoju, łazienki, kuchni, mieszkania,

c) miejsce pobytu, miejscowość,

d) współmieszkańcy, sąsiedzi, personel ośrodka dla uchodźców;

3) rutyna dnia codziennego:

a) toaleta i zabiegi higieniczne,

b) środki czystości dla dorosłych i dla dzieci,

c) przedmioty codziennego użytku,

d) posiłki,

e) artykuły spożywcze,

f) napoje,

g) potrawy,

h) organizacja dnia,

i) określenia czasu, zegar,

j) obowiązki i czas wolny;

4) rodzina, znajomi, pracodawcy:

a) relacje rodzinne, stopnie pokrewieństwa,

b) relacje towarzyskie,

c) kontakty oficjalne i nieoficjalne;

5) zakupy, pieniądze:

a) sklepy i zakupy,

b) ceny, pieniądze,

c) miary i ilości;

6) ulica, komunikacja miejska:

a) orientacja w przestrzeni,

b) pytanie o drogę, informacja,

c) środki transportu,

d) dworzec kolejowy,

e) rodzaje biletów;

7) praca i wynagrodzenie:

a) umiejętności i kwalifikacje, zawody,

b) umowa o pracę, czas pracy, urlop,

c) wynagrodzenie i podatki;

8) edukacja i wykształcenie:

a) typy szkół, system edukacyjny,

b) szkolenia, kursy zawodowe,

c) stowarzyszenia, organizacje;

9) zdrowie, pomoc medyczna:

a) samopoczucie, choroba, części ciała,

b) opieka zdrowotna,

c) pierwsza pomoc, wypadek,

d) apteka;

10) urzędy i instytucje:

a) poczta,

b) bank,

c) policja,

d) kościół;

11) życie publiczne, prawa i obowiązki uchodźcy:

a) podstawowe nakazy i zakazy,

b) dokumenty i zaświadczenia,

c) rodzaje pomocy,

d) urzędy administracji publicznej;

12) podstawowe informacje o Polsce:

a) podział administracyjny, ważniejsze miasta,

b) klimat i pogoda, pory roku,

c) święta państwowe i religijne, dni wolne od pracy,

d) święta rodzinne;

13) poziom życia w Polsce:

a) koszty utrzymania,

b) ubezpieczenia, opieka zdrowotna, zapomoga, wynagrodzenie za pracę;

14) czas wolny, rozrywki:

a) sport,

b) hobby, zainteresowania,

c) prasa, radio, telewizja, Internet;

15) cele i plany życiowe, przyszłość w Polsce:

a) wyjazd za granicę,

b) powrót do kraju,

c) emigracja,

d) pobyt legalny,

e) praca zarobkowa,

f) nauka, studia.

4. Wykaz funkcji i pojęć językowych:

1) kontakty międzyludzkie:

a) nawiązywanie kontaktu i reakcja drugiej osoby,

b) przedstawianie się lub przedstawianie kogoś i reakcja drugiej osoby,

c) powitanie oraz pytanie o samopoczucie i reakcja drugiej osoby,

d) pożegnanie i reakcja drugiej osoby,

e) składanie życzeń i reakcja drugiej osoby,

f) podziękowanie i reakcja drugiej osoby,

g) przepraszanie i reakcja drugiej osoby,

h) komplementy i reakcja drugiej osoby,

i) zapraszanie i reakcja drugiej osoby;

2) informowanie:

a) informowanie o faktach,

b) uzasadnianie (dlaczego?),

c) określanie celu czynności (po co?),

d) relacjonowanie wypowiedzi,

e) obiecywanie;

3) elementy rozmowy:

a) rozpoczynanie rozmowy,

b) kontrolowanie przebiegu rozmowy,

c) kończenie rozmowy,

d) akceptowanie czyjejś wypowiedzi,

e) nieakceptowanie czyjejś wypowiedzi;

4) wyrażanie opinii:

a) myślę, że ...,

b) według mnie ...,

c) wydaje mi się, że ...,

d) nie jestem pewien/pewna, czy ...;

5) wyrażanie uczuć:

a) sympatia i antypatia, upodobania,

b) nadzieja i obawa,

c) chęci,

d) radość i żal, zadowolenie i niezadowolenie,

e) obojętność,

f) rozczarowanie;

6) próba wywołania reakcji:

a) w mówieniu,

b) w działaniu,

c) prośby, nakazy i zakazy,

d) doradzanie i odradzanie;

7) wypowiedzi ogólne:

a) cechy, stany (jaki?, jaka?, jakie?, jak?),

b) posiadanie (czyj?, czyja?, czyje?),

c) relacje przestrzenne,

d) relacje czasowe,

e) sposób (jak?),

f) możliwość i konieczność,

g) porównywanie.

5. Zagadnienia obyczajowo-kulturowe:

1) obyczaje i kultura kraju pochodzenia uchodźcy; przykładowe zwroty i słownictwo;

2) obyczaje i kultura Polski; przykładowe zwroty i słownictwo;

3) różnice kulturowe;

4) rodzina języków słowiańskich - historia języka polskiego w zarysie.