1. Identyfikacja programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka na 2013 r.

Państwo członkowskie: Rzeczpospolita Polska

Choroba: choroba niebieskiego języka (Bluetongue)

2. Dane historyczne dotyczące rozwoju epidemiologicznego choroby

Z uwagi na brak stwierdzonych ognisk choroby niebieskiego języka na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz dotychczasowe wyniki badań laboratoryjnych uzyskane w programie wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka w 2011 r., a także na podstawie zgłoszeń do powiatowego lekarza weterynarii wszelkich podejrzeń wystąpienia choroby zakaźnej oraz każdego przypadku padnięcia bydła, owiec lub kóz (bierny nadzór kliniczny w kierunku choroby niebieskiego języka u bydła i owiec pochodzących z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przeprowadzony zgodnie z rozporządzeniem Komisji (WE) nr 1266/2007 z dnia 26 października 2007 r. w sprawie przepisów wykonawczych dotyczących dyrektywy Rady 2000/75/WE w odniesieniu do kontroli, monitorowania, nadzoru i ograniczeń przemieszczeń niektórych zwierząt należących do gatunków podatnych na zarażenie chorobą niebieskiego języka (Dz. Urz. UE L 283 z 27.10.2007, str. 37, z późn. zm.), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 1266/2007"), należy uznać, że choroba ta nie występowała na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej endemicznie w 2011 r. Jednocześnie z uwagi na właściwości wirusa, zachodzące zmiany klimatyczne oraz występowanie w 2011 r. choroby niebieskiego języka w państwach graniczących z Rzeczpospolitą Polską nie należy wykluczać takiego zagrożenia w przyszłości.

Wyniki badań laboratoryjnych bydła przeprowadzonych w 2011 r. przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Wyniki badań laboratoryjnych bydła przeprowadzonych w 2011 r.

Wyniki badań laboratoryjnych owiec przeprowadzonych w 2011 r. przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Wyniki badań laboratoryjnych owiec przeprowadzonych w 2011 r.

Zgodnie z dotychczas realizowanymi programami wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka, w przypadku uzyskania dodatniego wyniku badania laboratoryjnego (serologicznego - testem ELISA) lekarz weterynarii pobierał próbki od bydła i owiec, u których stwierdzono obecność przeciwciał dla wirusa choroby niebieskiego języka, i przesyłał je do badań laboratoryjnych (wirusologicznych - testem RT-PCR lub rt RT-PCR) w celu wykrycia materiału genetycznego wirusa.

Od dnia wejścia w życie rozporządzenia nr 1266/2007, tj. od dnia 1 listopada 2007 r., na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zostały wprowadzone z państw członkowskich Unii Europejskiej liczne sztuki bydła, u których wykryto przeciwciała dla wirusa choroby niebieskiego języka oraz materiał genetyczny wirusa tej choroby. Sztuki bydła, u których potwierdzono w badaniach laboratoryjnych (wirusologicznych - testem RT-PCR) obecność materiału genetycznego wirusa, zostały zabite.

W związku z przypadkami wystąpienia w poprzednich latach choroby niebieskiego języka wywołanej przez serotyp wirusa BTV-8 w państwach sąsiadujących z Rzecząpospolitą Polską (w pobliżu zachodniej i południowej granicy) oraz ze względu na wprowadzanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bydła, u którego uzyskano dodatni wynik badania laboratoryjnego (serologicznego oraz wirusologicznego) w kierunku choroby niebieskiego języka, należy uznać, że istnieje pewne zagrożenie pojawienia się tej choroby w tych powiatach Rzeczypospolitej Polskiej, do których zostało wprowadzone bydło w ramach handlu.

W dniu 16 maja 2008 r. Rzeczpospolita Polska wprowadziła zgodnie z art. 9a rozporządzenia nr 1266/2007 warunki przejściowe dla zwierząt objętych zwolnieniem przewidzianym w art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia. Komisja Europejska stoi na stanowisku, że warunki przejściowe powinny być stosowane jedynie w przypadku uzasadnionego ryzyka przeniesienia choroby niebieskiego języka. Dlatego też, zgodnie z tymi warunkami przejściowymi, bydło wprowadzane z państw członkowskich Unii Europejskiej, w których ta choroba występuje powszechnie, musiało być przed wysyłką na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zaszczepione lub poddane dwóm badaniom laboratoryjnym (serologicznym) w celu wykrycia przeciwciał dla wirusa choroby niebieskiego języka.

3. Opis programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka na 2013 r.

3.1. Cel programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka na 2013 r.

Obowiązek realizacji programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka, zwanego dalej "programem", wynika z art. 4 rozporządzenia nr 1266/2007. Jest on wprowadzany na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Program obejmuje co najmniej bierny nadzór kliniczny i aktywny nadzór laboratoryjny.

Bierny nadzór kliniczny jest realizowany przez obowiązek zgłaszania powiatowemu lekarzowi weterynarii wszelkich podejrzeń wystąpienia choroby zakaźnej oraz każdego przypadku padnięcia bydła, owiec lub kóz zgodnie z art. 42 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt. Corocznie są przeprowadzane również szkolenia dla lekarzy weterynarii będących pracownikami Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie postępowania przy zwalczaniu i wykrywaniu choroby niebieskiego języka, natomiast dla lekarzy weterynarii niebędących pracownikami Inspekcji Weterynaryjnej szkolenia w tym zakresie są przeprowadzane w miarę potrzeby na poziomie powiatowych inspektoratów weterynarii. Prowadzone są również kampanie uświadamiające dla posiadaczy bydła i owiec, mające na celu umożliwienie, szczególnie w sezonie największej aktywności muchówek z rodzaju Culicoides, rozpoznania objawów klinicznych choroby niebieskiego języka. Ponadto na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Weterynarii została utworzona zakładka "Choroba niebieskiego języka", w której są umieszczone dodatkowe materiały szkoleniowe dotyczące rozpoznawania choroby niebieskiego języka, w tym ulotka informacyjna opisująca objawy, a także zdjęcia przedstawiające kliniczny obraz choroby.

Zakłada się, że w ramach biernego nadzoru klinicznego zostanie przeprowadzonych 100 badań serologicznych oraz 100 badań wirusologicznych zwierząt z gatunków objętych programem, podejrzanych o zakażenie wirusem choroby niebieskiego języka. Koszty przeprowadzonych badań zostaną doliczone do kosztów prowadzenia aktywnego nadzoru laboratoryjnego.

Aktywny nadzór laboratoryjny będzie obejmował badania laboratoryjne (serologiczne i wirusologiczne), prowadzone zgodnie z ust. 2.2 załącznika I do rozporządzenia nr 1266/2007.

Program ma na celu:

1) stwierdzenie wystąpienia określonego serotypu wirusa (BTV-8) lub wykrycie wprowadzenia innych serotypów tego wirusa;

2) wykrycie dowodów przenoszenia wirusa z obszarów, gdzie wirus występuje, przez losowe badania laboratoryjne (serologiczne - testem ELISA) przeprowadzane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Badania laboratoryjne (serologiczne - testem ELISA) zostały zaplanowane w taki sposób, aby umożliwić wykrycie serokonwersji z 95-procentowym prawdopodobieństwem, przy założeniu, że odsetek seroreagentów w populacji zwierząt z gatunków wrażliwych na obszarze danego powiatu wynosi 20%.

Badaniu będzie poddane bydło domowe (Bos taurus) i bawoły (Bubalus bubalus) oraz owce powyżej 3. miesiąca życia. Nie będą badane dzikie zwierzęta żyjące na wolności oraz zwierzęta w ogrodach zoologicznych.

Powiatowy lekarz weterynarii na podstawie analizy ryzyka, ze szczególnym uwzględnieniem warunków środowiskowych sprzyjających występowaniu muchówek z rodzaju Culicoides (tereny podmokłe, bliskość zbiorników wodnych), określa, w jakich stadach będą pobierane próbki do badań laboratoryjnych (serologicznych - testem ELISA).

Badania laboratoryjne (serologiczne - testem ELISA) będą przeprowadzane dwukrotnie, w okresie największej aktywności muchówek z rodzaju Culicoides, tj. od dnia 1 maja do dnia 30 listopada 2013 r. Pierwsze pobranie próbek odbędzie się w miesiącach maj - czerwiec, drugie w miesiącach październik - listopad. Pobrane próbki będą badane laboratoryjnie (serologicznie - testem ELISA).

Próbki do badań powinny być pobierane co najmniej z dwóch różnych stad w każdym powiecie, podczas każdego z pobrań próbek.

W przypadku uzyskania dodatniego lub wątpliwego wyniku badania laboratoryjnego (serologicznego - testem ELISA) od sztuk bydła lub owiec, u których wykryto przeciwciała dla wirusa, zostaną ponownie pobrane próbki krwi do badań laboratoryjnych (wirusologicznych - testem rt RT-PCR) w celu wykrycia materiału genetycznego wirusa choroby niebieskiego języka.

Przy realizacji programu będą uwzględnione wyniki badań laboratoryjnych bydła lub owiec utrzymywanych w stadach, do których wprowadzono zwierzęta w ramach handlu, przeprowadzonych w ramach zadania "Ocena występowania choroby niebieskiego języka na terenie kraju" realizowanego przez Państwowy Instytut Weterynaryjny - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, objętego programem wieloletnim "Ochrona zdrowia zwierząt i zdrowia publicznego".

Państwowy Instytut Weterynaryjny - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach prowadzi również analizę występowania i identyfikację muchówek z rodzaju Culicoides, wektorów przenoszących chorobę niebieskiego języka. Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej program odłowu wektorów odbywa się za pomocą ustawionych na stałe pułapek zasysających, mających na celu określenie dynamiki populacyjnej wektorów.

3.2. Przewidywane korzyści wynikające z realizacji programu

Realizacja programu pozwoli na uzyskanie informacji o sytuacji epizootycznej w zakresie choroby niebieskiego języka na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i ich analizę.

Jeżeli zostaną stwierdzone przypadki wystąpienia choroby niebieskiego języka na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, badania laboratoryjne przeprowadzone w ramach programu pozwolą na ich wczesne wykrycie, co umożliwi niezwłoczne zastosowanie środków mających na celu likwidację ognisk tej choroby. Pozwoli to na ograniczenie strat wynikających zarówno ze zmniejszenia produkcji zwierzęcej, jak i związanych z wykonaniem nakazów i zakazów administracyjnych nałożonych przy zwalczaniu choroby niebieskiego języka (np. nakaz zabicia zwierząt, ograniczenia w przemieszczaniu zwierząt), ponoszonych przez hodowców i producentów przeżuwaczy lub podmioty zajmujące się obrotem zwierzętami.

3.3. Przewidywana liczba próbek, które zostaną pobrane do badań laboratoryjnych

Zgodnie z informacjami przesłanymi przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) liczba stad, w których są utrzymywane bydło lub owce, oraz pogłowie zwierząt wchodzących w skład tych stad, na dzień 31 grudnia 2011 r. (raport z dnia 17 stycznia 2012 r.) wynosi:

- 605 894 stada bydła,

- 6 040 324 sztuki bydła,

- 7943 stada owiec,

- 229 596 sztuk owiec.

Przewidywana liczba próbek, które zostaną pobrane do badań laboratoryjnych od bydła (dwukrotne badanie)

- 5222 x 2 = 10 444.

Przewidywana liczba próbek, które zostaną pobrane do badań laboratoryjnych od owiec (dwukrotne badanie)

- 4492 x 2 = 8984.

Liczba próbek, które zostaną pobrane do badań laboratoryjnych (serologicznych) podczas każdego z dwóch pobrań próbek, łącznie dla bydła i owiec wynosi 9714 próbek (została obliczona według programu kalkulacyjnego WIN EPISCOPE 2.0: improved epidemiological software for veterinary medicine. Veterinary Record (2001)).

Szczegółowe dane dotyczące liczby próbek, które zostaną pobrane do badań laboratoryjnych w poszczególnych powiatach, zawiera tabela 3 odnosząca się do bydła oraz tabela 4 odnosząca się do owiec.

Tabela 3. Liczba próbek, które zostaną pobrane w stadach bydła do badań laboratoryjnych podczas każdego z dwóch pobrań próbek

Tabela 4. Liczba próbek, które zostaną pobrane w stadach owiec do badań laboratoryjnych, podczas każdego z dwóch pobrań próbek

Powiatowy lekarz weterynarii na początku 2013 r. uzyskał dane z ARiMR odnośnie do pogłowia bydła oraz owiec. Jeżeli w 2013 r. pogłowie bydła lub owiec w danym powiecie zmniejszyło się w stosunku do pogłowia wykazanego w tabelach 3 i 4, co uniemożliwi pobranie założonej liczby próbek, powiatowy lekarz weterynarii pobiera próbki do badań laboratoryjnych zgodnie z tabelą 5 i 6.

Tabela 5. Liczba próbek, które zostaną pobrane w stadach bydła do badań laboratoryjnych podczas każdego z dwóch pobrań próbek

Tabela 6. Liczba próbek, które zostaną pobrane w stadach owiec do badań laboratoryjnych podczas każdego z dwóch pobrań próbek

4. Środki przewidziane programem

4.1. Czas trwania programu

Program będzie realizowany w 2013 r.

4.2. Organizacja, kontrola i rola podmiotów uczestniczących w realizacji programu

Za realizację programu są odpowiedzialni powiatowi i wojewódzcy lekarze weterynarii.

Próbki do badań laboratoryjnych będą pobierane przez urzędowych lekarzy weterynarii w rozumieniu ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 2010 r. Nr 112, poz. 744 oraz z 2011 r. Nr 54, poz. 278).

Zgodnie z art. 57 ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt realizację programu nadzoruje organ szczebla centralnego - Główny Lekarz Weterynarii.

Informacje na temat realizacji programu będą przesyłane przez powiatowych lekarzy weterynarii wojewódzkim lekarzom weterynarii, a następnie, w formie raportów zbiorczych, będą przekazywane przez wojewódzkich lekarzy weterynarii Głównemu Lekarzowi Weterynarii.

Próbki do badań laboratoryjnych (serologicznych - testem ELISA i wirusologicznych - testem rt RT-PCR) przeprowadzonych w ramach programu będą przesyłane do laboratoriów urzędowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej.

4.3. Wyznaczenie i opis regionów geograficznych i administracyjnych, na których obszarze będzie realizowany program

Program będzie realizowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na którym funkcjonuje 16 organów Inspekcji Weterynaryjnej szczebla wojewódzkiego (wojewódzcy lekarze weterynarii) oraz 305 organów Inspekcji Weterynaryjnej szczebla powiatowego (powiatowi lekarze weterynarii).

5. Akty prawne w zakresie objętym programem

5.1. Akty prawne dotyczące identyfikacji i rejestracji zwierząt

Stada i gospodarstwa znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w których są utrzymywane zwierzęta gospodarskie, są ewidencjonowane w rejestrze zwierząt gospodarskich oznakowanych w ramach Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt (IRZ) prowadzonego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, zgodnie z przepisami:

1) ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz. U. z 2012 r. poz. 86);

2) ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

3) ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz. U. z 2008 r. Nr 204, poz. 1281, z 2009 r. Nr 116, poz. 976 oraz z 2012 r. poz. 1529);

4) rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych zamieszczanych w rejestrze zwierząt gospodarskich oznakowanych (Dz. U. Nr 152, poz. 1605);

5) rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 lipca 2005 r. w sprawie księgi rejestracji bydła, świń, owiec lub kóz (Dz. U. Nr 151, poz. 1268, z 2007 r. Nr 18, poz. 106 oraz z 2011 r. Nr 8, poz. 37).

W przypadku wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt istniejący system może zostać użyty do monitorowania przemieszczania zwierząt.

5.2. Akty prawne dotyczące obowiązku zgłaszania chorób zakaźnych zwierząt:

1) ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

2) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego 2006 r. w sprawie wykazu chorób zakaźnych zwierząt podlegających notyfikacji w Unii Europejskiej oraz zakresu, sposobu i terminów przekazywania informacji o tych chorobach (Dz. U. Nr 24, poz. 182 oraz z 2009 r. Nr 23, poz. 139).

5.3. Akty prawne dotyczące kontroli, monitorowania, nadzoru oraz ograniczeń w przemieszczaniu niektórych zwierząt należących do gatunków zwierząt wrażliwych na chorobę niebieskiego języka:

1) rozporządzenie nr 1266/2007;

2) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813, z 2006 r. Nr 44, poz. 315 oraz z 2010 r. Nr 123, poz. 838);

3) rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 października 2012 r. w sprawie zwalczania choroby niebieskiego języka (Dz. U. poz. 1158).

6. Koszty związane z realizacją programu

6.1. Koszty ogólne

Koszty ogólne związane z realizacją programu obejmują koszty związane z przeprowadzaniem badań laboratoryjnych:

1) serologicznych;

2) wirusologicznych.

Koszty badań obejmują:

1) dojazd lekarzy weterynarii do gospodarstw w celu pobrania próbek do badań laboratoryjnych;

2) koszty:

a) zakupu igłostrzykawek,

b) pobrania krwi do badań laboratoryjnych,

c) wysyłki pobranych próbek do laboratorium,

d) badań laboratoryjnych wykonanych testami ELISA i rt RT-PCR.

W przypadku uzyskania dodatniego wyniku badania laboratoryjnego (serologicznego - testem ELISA) lekarz weterynarii pobiera próbki od bydła lub owiec, u których stwierdzono obecność przeciwciał dla wirusa choroby niebieskiego języka, i przesyła je do badań laboratoryjnych (wirusologicznych - testem rt RT-PCR) w celu wykrycia materiału genetycznego wirusa.

Na podstawie wyników badań laboratoryjnych (serologicznych i wirusologicznych) przeprowadzonych w 2011 r. przewiduje się, że liczba próbek pobranych do badań laboratoryjnych (wirusologicznych - testem rt RT-PCR) wyniesie 400 sztuk.

Ponadto do badań laboratoryjnych (serologicznych i wirusologicznych) prowadzonych w ramach aktywnego nadzoru laboratoryjnego doliczono po 100 badań serologicznych oraz 100 badań wirusologicznych w ramach biernego nadzoru klinicznego.

Na potrzeby oszacowania kosztów realizacji programu przyjęto, że podczas każdego z dwóch pobrań próbek do badań laboratoryjnych zostaną pobrane próbki z dwóch stad w każdym powiecie.

Przyjęto, że średnia długość drogi dojazdu do gospodarstwa i z powrotem wynosi 20 km.

Koszt wysłania kurierem próbek z jednego powiatu do laboratorium urzędowego oszacowano na 39 zł.

Wyżej wymienione wydatki są ponoszone przez Inspekcję Weterynaryjną. W ramach realizacji programu nie przewiduje się kosztów ponoszonych przez posiadaczy bydła i owiec.

6.2. Szczegółowa szacunkowa analiza kosztów programu¹⁾

______

¹⁾ Wyliczenie kosztów według kursu 1 euro = 4,05 zł (kurs walutowy zgodny z wytycznymi Ministra Finansów z dnia 12 września 2012 r. dotyczącymi stosowania jednolitych wskaźników makroekonomicznych będących podstawą oszacowania skutków finansowych projektowanych ustaw).

²⁾ Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy (Dz. U. Nr 27, poz. 271, z późn. zm.).

³⁾ Cena jednostkowa zakupu igłostrzykawek została obliczona na podstawie cen zawartych w programach z lat ubiegłych. Przedmiotowa cena wahała się od 0,50 zł do 1,30 zł.

⁴⁾ Średnia arytmetyczna obliczona na podstawie wysokości wynagrodzeń określonych w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 sierpnia 2004 r. w sprawie warunków i wysokości wynagrodzenia za wykonywanie czynności przez lekarzy weterynarii i inne osoby wyznaczone przez powiatowego lekarza weterynarii (Dz. U. z 2013 r. poz. 424).

⁵⁾ Szacunkowy koszt jednostkowy obliczony na podstawie średniej arytmetycznej cen przesyłek standardowych krajowych kilku firm kurierskich.

⁶⁾ Średnia arytmetyczna obliczona na podstawie kosztów badań laboratoryjnych (serologicznych - testem ELISA) poniesionych na przedmiotowe badania w ramach programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka w 2011 r.

⁷⁾ Średnia arytmetyczna obliczona na podstawie kosztów badań laboratoryjnych (wirusologicznych - testem rt RT-PCR) poniesionych na przedmiotowe badania w ramach programu wykrywania występowania zakażeń wirusem choroby niebieskiego języka w 2011 r.

* Są to szacunkowe koszty, które zostały dostosowane do wielkości wydatków przewidzianych na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w ustawie budżetowej na rok 2013 z dnia 25 stycznia 2013 r. (Dz. U. poz. 169).