Realizacji tego rodzaju zamierzeń, przesądzających o przyszłości, może się podjąć wyłącznie państwo i jego organy. Potrzebne jest zatem możliwie szerokie i wszechstronne opracowanie kompleksowego programu gospodarczego, adresowanego do administracji publicznej, z definicji zobowiązanej do działania w imię interesu publicznego. Konieczność posiadania takiego programu działań w odniesieniu do energetyki znajduje także swoje potwierdzenie w zapisach ustawy - Prawo energetyczne, zobowiązującej przede wszystkim ministra właściwego do spraw gospodarki do przygotowania polityki w tym zakresie.

W okresie transformacji polskiej gospodarki po 1989 r. polityka energetyczna państwa była realizowana na podstawie czterech rządowych dokumentów programowych. Były to:

1. "Założenia polityki energetycznej Rzeczypospolitej Polskiej na lata 1990-2010" z sierpnia 1990 r.

2. "Założenia polityki energetycznej Polski do 2010 roku", przyjęte przez Radę Ministrów w dniu 17 października 1995 r.

3. "Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku", przyjęte przez Radę Ministrów w dniu 22 lutego 2000 r.

4. "Ocena realizacji i korekta Założeń polityki energetycznej Polski do 2020 roku" wraz z załącznikami, przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 2 kwietnia 2002 r.

Programy te, oparte na różnych doświadczeniach wynikających tak z zakresu, jak i z tempa zaawansowania restrukturyzacji polskiej energetyki, różniły się w podejściu do wielu kluczowych spraw. Jednak w zakresie ich filozofii i zwłaszcza podstawowych celów polityki energetycznej charakteryzowały się znacznym podobieństwem. Co więcej, w odniesieniu do przyjmowanych głównych celów programy te były i są zbieżne z założeniami i kierunkami polityki energetycznej Unii Europejskiej.

Tego rodzaju zbieżność, pożądana na etapie akcesji, okazuje się być niewystarczająca po uzyskaniu pełnego członkostwa w unijnej wspólnocie. Jest to z pewnością pierwszy ważny powód do nowelizacji całego spektrum działań w zakresie polityki energetycznej. Drugi powód, nie mniej ważny, to zespół uwarunkowań związanych z przewidywanym tempem zakończenia transformacji rynkowej polskiej gospodarki, głównie za sprawą unijnego otoczenia rynkowego. Po raz pierwszy restrukturyzacja istotnego dla całej gospodarki i społeczeństwa sektora odbywać się będzie w nowych warunkach: powstającego jednolitego rynku energii elektrycznej i gazu, będącego jednym ze strategicznych celów Unii Europejskiej. Te dwa zasadnicze uwarunkowania, niemające dotąd znaczenia rozstrzygającego, a jedynie mobilizujące, powodują obecnie konieczność znacznie skuteczniejszej realizacji dotychczasowego paradygmatu polskiej polityki energetycznej, polegającego na wprowadzeniu stosunków rynkowych do energetyki. Dlatego też, dla wyeksponowania sprawczego wpływu powyższych okoliczności i w celu wyróżnienia aktualnie przygotowanego programu działań, został on określony mianem doktryny polityki energetycznej.

Powyższą konieczność dodatkowo wzmacnia ustawowe zobowiązanie do cyklicznego uaktualniania polityki energetycznej, co powoduje z kolei, zresztą nie po raz pierwszy, konieczność dokonania rzetelnej analizy jej celów, przebiegu i skutków, a przede wszystkim - zmieniających się pozostałych uwarunkowań i ich wpływu na wybór korzystnej strategii jej realizacji.

W szczególności polityka energetyczna nie może nie brać pod uwagę faktu, że sektor energetyczny należy do najistotniejszych źródeł oddziaływania na środowisko naturalne (przyrodnicze) w kraju, jak też do pewnego stopnia w skali globalnej. Wiąże się to z wykorzystywaniem znaczących ilości paliw węglowych i wynikającymi stąd emisjami do środowiska, powodującymi jego przekształcanie (odpady), jak i zaburzenia równowagi fizykochemicznej (zakwaszanie opadów i gleby, efekt cieplarniany).

Rada Ministrów, przyjmując niniejszy dokument na wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki, opracowany przez powołany przez Prezesa Rady Ministrów Zespół do Spraw Polityki Energetycznej, potwierdza zasadność kontynuacji polityki energetycznej, której celem jest:

• zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju,

• wzrost konkurencyjności gospodarki i jej efektywności energetycznej,

• ochrona środowiska przed negatywnymi skutkami działalności energetycznej, związanej z wytwarzaniem, przesyłaniem i dystrybucją energii i paliw.

Stabilność celów polityki energetycznej nie może i nie oznacza ani pełnej satysfakcji z realizacji programu reform, ani tym bardziej zgody na dotychczasowe tempo zmian i ich społeczno-gospodarcze skutki. W okresie najbliższych kilku lat musimy wspólnie, tj. organy państwa, przedsiębiorcy sektora energetyki, a także odbiorcy końcowi energii i paliw - we wspólnym narodowym interesie - dokonać zasadniczego przełomu w wypełnianiu przez polski sektor energii służebnej funkcji dla całej gospodarki, pod groźbą jego marginalizacji i zastąpienia go w tej roli przez bardziej efektywnych konkurentów.

Aby zapobiec urzeczywistnieniu się takiego zagrożenia, potrzebna jest nie tylko poprawa skuteczności samej polityki energetycznej, lecz także jej trwałe powiązanie z długookresową wizją rozwoju kraju i jej narzędziami realizacyjnymi. Immanentna współzależność polityki energetycznej i "Założeń Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013" (NPR), przyjętych przez Radę Ministrów w dniu 30 kwietnia 2004 r., jest potwierdzeniem słuszności tego rodzaju programowych powiązań, niewystępujących jak dotąd w okresie ustrojowej, gospodarczej i społecznej transformacji naszego państwa. Dzięki NPR polityka energetyczna zyska swój średniookresowy horyzont realizacyjny, stanowiąc jednocześnie istotną składową dla kompleksowej strategii rozwoju społeczno-gospodarczego. Stwarza to zarazem możliwość skoncentrowania prac rządu przede wszystkim na gospodarczych priorytetach i działaniach o charakterze rozwojowym.

Dlatego, po potwierdzeniu podstawowego celu polityki energetycznej, który zawsze musi być rozpatrywany i realizowany łącznie jako układ zrównoważony i zorientowany na maksymalizację sumy korzyści: bezpieczeństwa energetycznego i niezawodności zaopatrzenia w energię, wzrostu konkurencyjności gospodarki, uzyskanego m.in. dzięki poprawie jej efektywności energetycznej i ochrony środowiska przed negatywnym oddziaływaniem energetyki, tj. bezpieczeństwa ekologicznego, konieczne jest przyjęcie na użytek przedkładanego programu istotnych dla doktryny polityki energetycznej kategorii oraz zasad.

I tak użyte w programie określenia definiowane są następująco:

1. Bezpieczeństwo energetyczne to stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy minimalizacji negatywnego oddziaływania sektora energii na środowisko i warunki życia społeczeństwa.

Poziom bezpieczeństwa energetycznego zależy od wielu czynników, z których najważniejsze to:

a) stopień zrównoważenia popytu i podaży na energię i paliwa, z uwzględnieniem aspektów strukturalnych i przewidywanego poziomu cen;

b) zróżnicowanie struktury nośników energii tworzących krajowy bilans paliwowy;

c) stopień zdywersyfikowania źródeł dostaw przy akceptowalnym poziomie kosztów oraz przewidywanych potrzebach;

d) stan techniczny i sprawność urządzeń i instalacji, w których następuje przemiana energetyczna nośników energii, oraz systemów transportu, przesyłu i dystrybucji paliw i energii;

e) stany zapasów paliw w ilości zapewniającej utrzymanie ciągłości dostaw do odbiorców;

f) uwarunkowania ekonomiczne funkcjonowania przedsiębiorstw energetycznych i ich wyniki finansowe;

g) kondycja ekonomiczno-finansowa użytkowników paliw i energii, zarówno gospodarstw domowych, jak i przedsiębiorstw;

h) stan lokalnego bezpieczeństwa energetycznego, tj. zdolność do zaspokojenia potrzeb energetycznych na szczeblu lokalnych społeczności.

2. Bezpieczeństwo ekologiczne państwa to stan, w którym zmniejsza się presja wszystkich sektorów gospodarki, w tym sektora energetyki, na środowisko. Pozwala to na utrzymywanie, co najmniej na obecnym poziomie, różnorodności biologicznych form egzystencji, umożliwia skuteczną ochronę zdrowia i życia ludzi oraz zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych, a także zapewnia efektywne wywiązywanie się z międzynarodowych zobowiązań Rzeczypospolitej Polskiej w dziedzinie ochrony środowiska.

W zakresie gospodarowania energią zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego oznacza w szczególności:

a) ograniczenie do niezbędnego minimum środowiskowych skutków eksploatacji zasobów paliw;

b) radykalną poprawę efektywności wykorzystania energii zawartej w surowcach energetycznych - poprzez zwiększanie sprawności przetwarzania energii w ciepło i energię elektryczną, promowanie układów skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła oraz zagospodarowywanie ciepła odpadowego;

c) hamowanie jednostkowego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną i ciepło w gospodarce i sektorze gospodarstw domowych - poprzez promowanie energooszczędnych wzorców i modeli produkcji i konsumpcji oraz technik, technologii i urządzeń;

d) systematyczne ograniczanie emisji do środowiska substancji zakwaszających, pyłów i gazów cieplarnianych, zmniejszanie zapotrzebowania na wodę oraz redukcję ilości wytwarzania odpadów;

e) zapewnienie adekwatnego do krajowych możliwości technicznych i ekonomicznych udziału energii ze źródeł odnawialnych w pokrywaniu rosnących potrzeb energetycznych społeczeństwa i gospodarki.

3. Niezawodność dostaw to zaspokojenie oczekiwania odbiorców, gospodarki i społeczeństwa na wytwarzanie w źródłach i ciągłe otrzymywanie, za sprawą niezawodnych systemów sieciowych lub działających na rynku konkurencyjnym pośredników-dostawców, energii lub paliw odpowiedniego rodzaju i wymaganej jakości, realizowane poprzez dywersyfikację kierunków dostaw oraz rodzajów nośników energii pozwalających na ich wzajemną substytucję.

4. Ekonomiczne uwarunkowania bezpieczeństwa energetycznego to suma efektów mechanizmów rynkowych i regulacyjnych kształtujących zakres i poziom konkurencyjności w sektorze energii i paliw. Rosnąca konkurencyjność wymaga tworzenia dla wszystkich uczestników rynku jednakowych warunków działalności, w szczególności:

a) zapewniających wiarygodność oraz przejrzystość cen i kosztów;

b) wspierających poprzez mechanizmy rynkowe osiąganie pożądanych efektów ekologicznych i wzrost efektywności wykorzystania energii;

c) eliminujących wykorzystywanie mechanizmów kreowania cen, jak i cen regulowanych na podstawie ustawy - Prawo energetyczne, dla realizacji polityki socjalnej lub jako instrumentu ekonomicznego wspierania konkretnego podsektora energetyki lub nośnika energii.

5. Dywersyfikacja źródeł dostaw paliw i energii i jej stopień to stan i miara zróżnicowania źródeł dostaw paliw i energii z powodów:

a) ekonomicznych - konieczność obniżenia kosztów zaopatrzenia w energię;

b) naturalnych - zrównoważenie struktury nośników energii pierwotnej wchodzących do bilansu paliwowo-energetycznego i tym samym minimalizowanie a priori następstw potencjalnych awarii, kataklizmów, zdarzeń losowych itp.;

c) politycznych - osiągnięcie pożądanego stopnia uniezależnienia się od konkretnego dostawcy, z reguły o dominującej pozycji.

Dywersyfikacja, uzyskiwana poprzez import, pomniejsza samowystarczalność energetyczną kraju. Nie jest to jednak tożsame z zagrożeniem bezpieczeństwa energetycznego kraju. Nie sam bowiem fakt importu jest takim zagrożeniem, może się nim stać jego zła struktura, nierzetelni dostawcy, niekorzystne ceny lub wadliwe klauzule kontraktowe. Syntetyczną miarą korzystnej dywersyfikacji, a w konsekwencji także miarą poziomu bezpieczeństwa energetycznego, powinien być akceptowalny poziom kosztów.

6. Samowystarczalność energetyczna kraju to relacja pomiędzy krajowym pozyskaniem paliw i energii a całkowitym zużyciem energii pierwotnej. Jest ona wyrażana poprzez wskaźnik.

Najistotniejsze zasady doktryny polityki energetycznej to:

1. Konstytucyjna zasada postępu w gospodarce opartego na idei zrównoważonego rozwoju. Znalazła ona swój wyraz w Narodowym Planie Rozwoju. Rząd przyjmuje ją także jako podstawową zasadę harmonijnego gospodarowania energią w warunkach społecznej gospodarki rynkowej.

2. Pełna integracja polskiej energetyki z europejską i światową, zgodnie z długookresową wizją rozwoju polskiej gospodarki i kolejnymi narodowymi planami rozwoju, a zwłaszcza NPR na lata 2007-2013.

3. Podstawowymi mechanizmami funkcjonowania energetyki są mechanizmy rynku konkurencyjnego z niezbędną administracyjną regulacją w tych jego obszarach, gdzie zaistnienie konkurencji jest obecnie znacznie ograniczone.

4. Wypełnienie zobowiązań traktatowych Rzeczypospolitej Polskiej w określonych terminach i w przyjętych wielkościach, zarówno poprzez wdrożenie odpowiednich rozwiązań prawno-ekonomicznych o charakterze systemowym, jak i indywidualne decyzje administracyjne, w tym także o charakterze sankcji, w odniesieniu do przedsiębiorców niestosujących się do nałożonych na nich obowiązków ustawowych o charakterze publicznym. W przypadku zobowiązań traktatowych, których wypełnienie wymaga poniesienia wysokich nakładów finansowych, podjęte zostaną, w miarę potrzeby, negocjacje mające na celu ustalenie optymalnych - uwzględniających analizę kosztów-korzyści oraz potrzebę zapewnienia dynamicznego rozwoju gospodarczego kraju, jak też jego bezpieczeństwa energetycznego i ekologicznego - dróg dochodzenia do uzgodnionych celów, w tym także zakresu oczekiwanej i niezbędnej dla ich realizacji pomocy finansowej z funduszy unijnych.

5. Wspomaganie rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii (OZE) i pracujących w skojarzeniu, w tym generacji rozproszonej, przy użyciu mechanizmów rynkowych.

6. Autonomiczne wykonywanie zadań polityki energetycznej zgodnie z posiadanymi kompetencjami i tym samym odpowiedzialnością przez administrację rządową i przez administrację samorządową, a także ich współdziałanie w rozwiązywaniu wspólnych problemów.

7. Podejmowanie przez administrację publiczną wobec przedsiębiorstw energetycznych działań inspirujących i wspierających, z reguły o systemowym charakterze, a w jednostkowych przypadkach - udzielanie pomocy publicznej na ogólnych zasadach.

8. Upowszechnianie idei partnerstwa publiczno-prywatnego na szczeblu regionalnym i lokalnym, w przedsięwzięciach świadczenia usług dystrybucyjnych i zapewnienia dostaw energii i paliw, szczególnie dla rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii oraz skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła.

9. Konsekwentna realizacja zasady regulowanego Dostępu Strony Trzeciej (TPA - Third Party Access) jako podstawowego narzędzia demonopolizacji i liberalizacji naturalnego monopolu przedsiębiorstw sieciowych.

10. Udostępnianie przez operatorów systemów przesyłowych (OSP) zdolności przesyłowych połączeń transgranicznych w formie aukcji, z których przychody będą przeznaczane na rozbudowę tych połączeń.

11. Dokonywanie wymiany energii elektrycznej z sąsiednimi systemami elektroenergetycznymi na zasadach rynkowych, przy założeniu braku negatywnego oddziaływania tej wymiany na funkcjonowanie krajowego systemu elektroenergetycznego oraz ze względu na jego niezawodność i bezpieczeństwo dostaw energii dla odbiorców końcowych.

12. Utrzymanie właścicielskiego nadzoru państwa nad podmiotami posiadającymi infrastrukturę przesyłową i przeładunkową, w tym operatorami systemów przesyłowych (OSP), których jedyną funkcją jest zapewnienie funkcjonowania i rozwoju infrastruktury konkurencyjnego rynku energii elektrycznej, gazu ziemnego i paliw ciekłych.

13. Realizacja doktryny polityki energetycznej "przy otwartej kurtynie". Informacje o zasadach i rezultatach funkcjonowania i tendencjach rozwojowych w energetyce, istotne dla potencjalnych inwestorów oraz odbiorców, powinny być upowszechniane wśród zainteresowanych w formie ogólnodostępnych publikacji.

Powyższe definicje i zasady stanowią zarówno zręby konstrukcyjne, jak i swoiste metody rozstrzygania i realizacji priorytetów polityki energetycznej oraz określania wynikających z nich kierunków działań rządu.

Są one przedstawione poniżej w syntetycznej formie, a ich geneza to z jednej strony - niezrealizowane dotychczas zamierzenia z wcześniejszych programów gospodarczych związanych z energetyką, z drugiej zaś - wnioski wynikające z długoterminowej prognozy, czyli wybory najbardziej prawdopodobnych lub pożądanych stanów przyszłości oraz działań mających na celu ich osiąganie. Poszerzoną ilustrację w tym zakresie stanowią odpowiednio: załącznik 1 "Ocena realizacji dotychczasowej polityki energetycznej" oraz załącznik 2 "Wnioski z prac prognostyczno-analitycznych". Tak więc rekomendacje wynikające z prognozy długookresowej oraz niezrealizowane zamierzenia okresów wcześniejszych, łącznie rozpatrywane, stanowią nie tylko zasadniczą przesłankę przyjmowanej doktryny, ale wraz z nią stanowią podstawy do określenia priorytetowych kierunków działań.

W horyzoncie najbliższych czterech lat, do kolejnej aktualizacji polityki energetycznej, przewidzianej obecnie nowelizowaną m.in. w tym zakresie ustawą - Prawo energetyczne, za najważniejsze priorytety i kierunki działań rządu przyjmuje się:

1. kształtowanie zrównoważonej struktury paliw pierwotnych, z uwzględnieniem wykorzystania naturalnej przewagi w zakresie zasobów węgla, a także jej zharmonizowanie z koniecznością zmniejszenia obciążenia środowiska przyrodniczego;

2. monitorowanie poziomu bezpieczeństwa energetycznego przez wyspecjalizowane organy państwa wraz z inicjowaniem poprawy stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw energii i paliw, zwłaszcza gazu ziemnego i ropy naftowej;

3. konsekwentną budowę konkurencyjnych rynków energii elektrycznej i gazu, zgodnie z polityką energetyczną Unii Europejskiej, poprzez pobudzanie konkurencji i skuteczne eliminowanie jej barier (np. kontrakty długoterminowe w elektroenergetyce i gazownictwie);

4. działania nakierowane na redukcję kosztów funkcjonowania energetyki, zapewnienie odbiorcom racjonalnych cen energii i paliw oraz zwiększenie (poprawa) efektywności energetycznej we wszystkich dziedzinach wytwarzania i przesyłu oraz wykorzystania energii;

5. ustawowe wzmocnienie pozycji administracji samorządowej wobec przedsiębiorstw energetycznych dla skutecznej realizacji gminnych planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe;

6. propodażowe modyfikacje dotychczasowych sposobów promowania energii z OZE i energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła oraz wdrożenie systemu obrotu certyfikatami pochodzenia energii, niezależnego od jej odbioru i tym samym pozwalającego jej wytwórcom na kumulację odpowiednich środków finansowych, a w konsekwencji przyczyniającego się do wzrostu potencjału wytwórczego w tym zakresie;

7. równoważenie interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców końcowych, w powiązaniu z osiągnięciem znaczącej poprawy jakości ich obsługi w zakresie dostaw paliw i energii;

8. aktywne kształtowanie struktury organizacyjno-funkcjonalnej sektora energetyki, zarówno poprzez narzędzia regulacyjne przewidziane w ustawie - Prawo energetyczne, jak i poprzez konsekwentną restrukturyzację (własnościową, kapitałową, przestrzenną i organizacyjną) przedsiębiorstw energetycznych nadzorowanych przez Skarb Państwa.

Sformułowanie doktryny polityki energetycznej, zdefiniowanie w niej strategicznych celów, zasad realizacji oraz ustalenie priorytetów i kierunków działań rządu nie przesądzają tempa i sposobów regulowania sektora energii - jego struktury i warunków funkcjonowania - oraz rodzajów narzędzi i sekwencji ich stosowania.

Dokonanie stosownych wyborów w tych zakresach zostanie każdorazowo oparte na analizie bieżącej sytuacji i poddane ocenie Zespołu do Spraw Polityki Energetycznej, nadal bowiem otwartą kwestią jest zakres i skuteczność oddziaływania państwa na energetykę. Do tej pory brakowało konsekwencji w realizacji podejmowanych zamierzeń. Stąd zdecydowanie zbyt wiele problemów charakterystycznych dla tego sektora ciągle powraca jako sprawy do załatwienia. Świadczy to o sile i przewadze realiów nad nawet najlepszymi intencjami.

Dla urzeczywistnienia przedkładanej doktryny polityki energetycznej - której wymiernym celem, zrozumiałym dla wszystkich, są efektywne firmy oraz wysoka jakość energii i jej racjonalne ceny, tj. ceny uwzględniające jednocześnie imperatyw pewności zaopatrzenia oraz możliwości dochodowe społeczeństwa - rząd będzie korzystał z wszelkich dostępnych mu instrumentów instytucjonalno-prawnych, fiskalnych, finansowych oraz perswazyjnych, preferując rozwiązania systemowe i legislacyjne oraz korzystając także z właścicielskich prerogatyw.

Rozwiązaniem nowym, w stosunku do poprzednich programów, jest z pewnością propozycja systemowego podejścia do zarządzania bezpieczeństwem energetycznym - będącego szczególną sferą urzeczywistnienia polityki energetycznej - o maksymalnie dużych walorach aplikacyjnych. Takie oczekiwanie spełnia zespół działań związanych z planowaniem, organizowaniem, koordynacją, nadzorem i kontrolą bezpieczeństwa energetycznego, z wykorzystaniem wszelkich dostępnych w warunkach rynkowych środków jego zapewnienia, ujętych procesowo jako zarządzanie bezpieczeństwem energetycznym.

W warunkach polskiej transformacji ustrojowej i gospodarczej istotne stają się zarówno instytucjonalizacja, jak i sposoby zarządzania bezpieczeństwem energetycznym. Są one pochodną:

1. cech ustrojowo-systemowych - oznacza to podział odpowiedzialności za bezpieczeństwo energetyczne, w ujęciu podmiotowym, między administrację publiczną (rządową oraz samorządową) i operatorów energetycznych systemów sieciowych: zdefiniowanie jej zakresu oraz przyporządkowanie im mechanizmów i narzędzi realizacji;

2. sytuacji dziedzin gospodarki energetycznej (ujęcie przedmiotowe);

3. czynnika czasu (czasu reakcji i czasu działania), właściwego zarówno dla danego podmiotu, jak i przedmiotu zarządzania.

Ad 1. Odpowiedzialni za bezpieczeństwo energetyczne

Administracja rządowa, w zakresie swoich konstytucyjnych i ustawowych obowiązków, jest odpowiedzialna głównie za:

- stałe prowadzenie prac prognostycznych i analitycznych w zakresie strategii bezpieczeństwa energetycznego wraz z niezbędnymi pracami planistycznymi;

- takie realizowanie polityki energetycznej państwa, które zapewnia przede wszystkim bezpieczeństwo energetyczne, w szczególności tworzy warunki:

* koniecznej dywersyfikacji,

* utrzymania zapasów paliw,

* utrzymania rezerw mocy wytwórczych,

* zapewnienia zdolności przesyłowych umożliwiających pożądaną dywersyfikację źródeł i/lub kierunków dostaw ropy i produktów naftowych, gazu oraz energii elektrycznej;

- tworzenie mechanizmów rynkowych zapewniających rozwój mocy wytwórczych oraz zdolności przesyłowych systemu elektroenergetycznego w celu zwiększenia stopnia niezawodności dostaw i bezpieczeństwa pracy systemu elektroenergetycznego;

- przygotowywanie procedur umożliwiających, w przypadku wystąpienia nagłych zagrożeń, klęsk żywiołowych i działania tzw. siły wyższej, stosowanie innych niż rynkowe mechanizmów równoważenia interesów uczestników rynku i koordynacji funkcjonowania sektora energii;

- redukowanie ryzyka politycznego w stosowanych regulacjach;

- monitorowanie i raportowanie do Komisji Europejskiej stanu bezpieczeństwa energetycznego oraz podejmowanie odpowiednich środków zaradczych w przypadku zagrożeń niezawodności dostaw;

- analizę wpływu działań planowanych w ramach polityki energetycznej na bezpieczeństwo narodowe;

- koordynację i nadzór nad działalnością operatorów systemów przesyłowych w zakresie współpracy z krajami ościennymi i europejskimi systemami: elektroenergetycznym i gazowym.

Szczególną sferą aktywności administracji rządowej, wspierającą wszystkie powyższe, jest działanie na rzecz promowania konkurencji i usuwania barier ją ograniczających wraz racjonalizacją zasad i zakresu administracyjnej ingerencji w funkcjonowanie sektora energii.

Wojewodowie oraz samorządy województw odpowiedzialni są głównie za zapewnienie warunków do rozwoju infrastrukturalnych połączeń międzyregionalnych i wewnątrzregionalnych, w tym przede wszystkim na terenie województwa, i koordynację rozwoju energetyki w gminach.

Gminna administracja samorządowa jest odpowiedzialna za zapewnienie energetycznego bezpieczeństwa lokalnego, w szczególności w zakresie zaspokojenia zapotrzebowania na energię elektryczną, ciepło i paliwa gazowe, z racjonalnym wykorzystaniem lokalnego potencjału odnawialnych zasobów energii i energii uzyskiwanej z odpadów.

Operatorzy systemów sieciowych (przesyłowych i dystrybucyjnych), odpowiednio do zakresu działania, są odpowiedzialni głównie za:

- zapewnienie równoprawnego dostępu uczestników rynku do infrastruktury sieciowej;

- utrzymywanie infrastruktury sieciowej w stałej gotowości do pracy, zgodnie ze standardami bezpieczeństwa technicznego i obowiązującymi krajowymi i europejskimi standardami jakości i niezawodności dostaw oraz warunkami współpracy międzysystemowej;

- efektywne zarządzanie systemem i stałe monitorowanie niezawodności pracy systemu oraz bieżące bilansowanie popytu i podaży;

- optymalną realizację procedur kryzysowych w warunkach stosowania innych niż rynkowe, mechanizmów równoważenia interesów uczestników rynku oraz koordynację funkcjonowania sektora energii;

- planowanie rozwoju infrastruktury sieciowej, odpowiednio do przewidywanego komercyjnego zapotrzebowania na usługi przesyłowe oraz wymiany międzysystemowej;

- monitorowanie dyspozycyjności i niezawodności pracy podsystemu wytwarzania energii elektrycznej i systemu magazynowania paliw gazowych oraz systemu magazynowania paliw ciekłych.

W podziale odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa energetycznego szczególna rola przypadnie tzw. dostawcy z urzędu, zgodnie z dokonaną nowelizacją ustawy - Prawo energetyczne.

Mechanizmy i narzędzia zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego wykorzystywane przez organy administracji publicznej: rządowej i samorządowej

1. Organy administracji publicznej w swoich działaniach na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego stosują przynależne im narzędzia prawno-organizacyjne o charakterze stricte administracyjnym oraz wspomagające rozwój stosunków i mechanizmów rynkowych (regulacje prawne, programy gospodarcze, konkretne zamierzenia inwestycyjne). Instrumentarium wykorzystywane przez administrację rządową reguluje przede wszystkim te sfery gospodarki energetycznej, które w istotny sposób warunkują ciągłość dostaw nośników energii i paliw oraz powierzanie przedsiębiorstwom energetycznym obowiązków w zakresie świadczenia usług o charakterze użyteczności publicznej.

2. Działania administracji powinny zostać skierowane na tworzenie warunków do poprawy efektywności ekonomicznej systemów zaopatrzenia w energię. W gospodarce rynkowej oznacza to wykorzystanie konkurencji tam, gdzie można osłabić monopol naturalny, oraz skuteczną regulację w obszarze, gdzie w istniejących uwarunkowaniach technicznych wprowadzenie konkurencji jest mocno utrudnione. Szczególnymi instrumentami racjonalizacji kosztów dostarczania energii, znacząco oddziaływającymi także na stan bezpieczeństwa energetycznego, są polityka wzrostu efektywności energetycznej i sprzyjająca jej polityka podatkowa państwa, w tym tzw. podatki energetyczne.

3. W ramach polityki właścicielskiej ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa oraz samorządów, w zakresie restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw elektroenergetycznych, gazowniczych oraz ciepłowniczych, będzie realizowana strategia włączania w budowę nowoczesnego sektora usług publicznych całej infrastruktury technicznej. Istotą nowej strategii jest łączenie majątku Skarbu Państwa (przedsiębiorstwa elektroenergetyczne, gazowe), majątku gminnego (przedsiębiorstwa usług komunalnych) i majątku różnych branż w zintegrowane przedsiębiorstwa, działające na rzecz zaspokojenia różnych potrzeb mieszkańców, które są związane z nośnikami energii, gospodarką wodno-kanalizacyjną, usługami teleinformatycznymi itp. Przedsiębiorstwa te powinny charakteryzować się znacznym potencjałem ekonomicznym (umożliwiającym rozwój na ryzyko akcjonariuszy, nie zaś klientów), być zdolne do absorpcji funduszy strukturalnych UE, a przede wszystkim posiadać niezbędne warunki do reagowania w warunkach kryzysowych.

Mechanizmy i narzędzia zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego wykorzystywane przez operatorów systemów sieciowych

Operatorzy systemów sieciowych dysponują środkami pozwalającymi im na wywiązywanie się z odpowiedzialności za niezawodność pracy tych systemów. Są to:

- środki techniczne do zapewnienia bezpieczeństwa technicznego pracy sieciowego systemu energetycznego i jego odbudowy po ewentualnych awariach lub katastrofach;

- ustawowe upoważnienie do zarządzania systemem sieciowym, w tym do nakładania obowiązków na uczestników rynku, oraz do podejmowania działań specjalnych w przypadku wystąpienia zagrożeń w pracy systemu lub sytuacji kryzysowej;

- szczegółowe procedury postępowania w zakresie zarządzania systemem sieciowym, zawarte w zatwierdzanych i publikowanych dokumentach, dotyczące zwłaszcza bilansowania systemu, zarządzania ograniczeniami systemowymi i wymiany międzysystemowej;

- uprawnienia operatora do stałego monitorowania bezpieczeństwa systemu i bieżącego podejmowania działań zaradczych;

- możliwość realizacji własnej inwestycji infrastruktury sieciowej i połączeń międzysystemowych, zgodnie z zatwierdzonym przez organ regulacyjny planem rozwoju, z zapewnieniem środków w ramach zatwierdzanej taryfy za usługi przesyłowe (lub w przypadku operatora systemu sieciowego niebędącego właścicielem infrastruktury sieciowej możliwość zobowiązania do realizacji ww. inwestycji przez przedsiębiorstwo przesyłowe).

Ad 2. Przedmiotowy zakres zarządzania bezpieczeństwem energetycznym

Odpowiedzialność za bezpieczeństwo energetyczne wymaga rozpoznania i uwzględniania charakterystycznych cech podsektorów energii, stopnia ich zaawansowania w rynkowej restrukturyzacji, niezbędności i mobilności zasobów krajowych z punktu widzenia struktury paliw pierwotnych, a także ich podatności na innowacje i znaczący postęp technologiczny i techniczny w niezbyt odległej perspektywie czasowej.

Tego rodzaju identyfikacja umożliwia już na etapie bieżącego zarządzania bezpieczeństwem energetycznym prognozowanie ewentualności wystąpienia w danym sektorze stanów zagrożenia bezpieczeństwa, a w konsekwencji przygotowanie adekwatnych scenariuszy postępowania i dobór odpowiednich narzędzi przywracania stanu normalnego. Pamiętać przy tym należy, iż choć immanentne cechy podsektorów energii determinują znaczenie poszczególnych z nich dla bezpieczeństwa energetycznego, to czymś innym jest funkcjonowanie tych podsektorów w stanie zagrożenia kryzysowego lub już w kryzysie. Stąd niezbędne jest odrębne podejście do sposobów zarządzania bezpieczeństwem energetycznym w danym obszarze. Za koordynację prac w tym zakresie odpowiada minister właściwy do spraw gospodarki.

Podstawę tych prac stanowić będą poniższe wytyczne dla organów państwa, odnoszące się do zapewnienia bezpieczeństwa dostaw poszczególnych nośników energii, tj. pokrycia zapotrzebowania na nie. I tak za niezbędne składowe tych działań uznaje się:

1. monitorowanie stanu aktualnego i okresowa aktualizacja prognoz bilansu zapotrzebowania, dostaw i zapasów nośników energii przez wyspecjalizowane jednostki;

2. stworzenie i wdrożenie systemu informowania ministra odpowiedzialnego za bezpieczeństwo energetyczne o ewentualnych zagrożeniach w pokryciu zapotrzebowania na poszczególne nośniki energii;

3. wykorzystywanie regulacyjnych uprawnień państwa na rzecz stosownych korekt w zakresie struktury i kierunków dostaw nośników energii;

4. koordynację przez ministra odpowiedzialnego za bezpieczeństwo energetyczne państwa działań innych organów państwa w zakresie związanym z bezpieczeństwem dostaw nośników energii.

Ad 3. Horyzont czasowy a zarządzanie bezpieczeństwem

Każde zdarzenie lub proces w sektorze energii ma nie tylko swój właściwy wymiar czasowy. Ma także adekwatny czas reakcji podmiotów odpowiedzialnych za zarządzanie bezpieczeństwem. Tak więc czynnik czasu w istotny sposób wpływa na realizację kompetencji w zapewnianiu bezpieczeństwa energetycznego. Zgodnie z tym kryterium w praktyce zarządzania bezpieczeństwem będzie stosowane następujące podejście:

1. Przyjmuje się trzy podstawowe horyzonty czasowe, które determinują bezpieczeństwo energetyczne:

- krótkoterminowe, rozumiane jako zbilansowanie systemu elektroenergetycznego;

- średnioterminowe, rozumiane jako zapewnienie dostaw energii;

- długoterminowe, rozumiane jako zapewnienie zdolności wytwórczych i przesyłowych.

2. Za bezpieczeństwo energetyczne w poszczególnych przedziałach czasowych odpowiada właściwy podmiot.

3. Za bezpieczeństwo krótkoterminowe - rozpatrywane w zależności od rodzaju nośnika energii, w horyzoncie czasowym sekund, minut lub godzin - odpowiedzialni są właściwi operatorzy systemów sieciowych, którzy zapewniają to bezpieczeństwo poprzez realizację odpowiednich procedur bilansowania, wykorzystując mechanizmy rynkowe odpowiednio do zdefiniowanego horyzontu czasowego.

4. Za bezpieczeństwo średnioterminowe dostaw energii odpowiadają odbiorcy energii dokonujący transakcji w warunkach rynkowych, a w przypadku odbiorców taryfowych lub niekorzystających z rynku energii - ich dostawcy z urzędu.

5. Za bezpieczeństwo długoterminowe odpowiada administracja publiczna: rządowa i samorządowa. Jej rola polega na tworzeniu, w niezbędnym dopełnieniu mechanizmów rynkowych, takich warunków funkcjonowania sektora energii, by stanowiły one zachętę dla inwestorów do kalkulowania i podejmowania długookresowego ryzyka rozpoczynania, prowadzenia i rozwoju działalności gospodarczej w tym sektorze.

1. Zapewnienie bezpieczeństwa i efektywności dostaw węgla kamiennego dla polskiej oraz wspólnotowej gospodarki - biorąc pod uwagę znaczenie węgla kamiennego w bilansie energetycznym Polski oraz rosnące uzależnienie UE od importu nośników energii, polski sektor górnictwa węgla kamiennego powinien odgrywać istotną rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego w kraju i innych państwach UE. Niezależnie od stanu koniunktury na węgiel kamienny na światowych rynkach, stan polskiego sektora wskazuje, iż konieczne jest kontynuowanie działań mających na celu osiągnięcie i utrzymanie efektywności, rentowności i płynności finansowej w polskich przedsiębiorstwach górniczych dla utrzymania ich zdolności do zaspokajania potrzeb energetycznych. Przedsiębiorstwa górnicze muszą utrzymać zdolności wydobywcze na poziomie równoważenia podaży z popytem, zarówno pod względem ilości, jak i wymaganej ze względów technologicznych i ekologicznych jakości produkowanego surowca. Konieczne więc będą: dalsza redukcja kosztów wydobycia, odpowiednia strategia zatrudnienia pozwalająca na utrzymanie optymalnej liczby pracowników oraz przestrzeganie w kopalniach właściwych standardów bezpieczeństwa i higieny pracy, a także inwestycje zapewniające konkurencyjność tego nośnika energii.

2. Utrzymanie udziału gazu ziemnego pochodzenia krajowego w wolumenie gazu zużywanego w Polsce - prognozowany wzrost zużycia gazu ziemnego jako surowca oraz nośnika energii powinien skutkować m.in. zintensyfikowaniem prac badawczych nad udokumentowaniem i udostępnieniem do eksploatacji złóż, których zasoby prognostyczne szacowane są na ponad 1.000 mld m³. Umożliwiłoby to realizację przedsięwzięć inwestycyjnych zwiększających moce wytwórcze energii elektrycznej i ciepła z wykorzystaniem rodzimych zasobów gazu ziemnego.

3. Zapewnienie pokrycia wzrastającego zapotrzebowania na energię elektryczną - przewidywany stały wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną powoduje, iż szczególnie istotnym zagadnieniem staje się zapewnienie wystarczającego potencjału wytwórczego tej energii, z odpowiednim wykorzystaniem krajowych źródeł energii pierwotnej. Szczególną rolę w tym zakresie będzie nadal odgrywał węgiel brunatny, najtańszy nośnik energii pierwotnej w kraju. Wiąże się to jednak z koniecznością udostępnienia nowych złóż tego węgla i budową nowych mocy w horyzoncie 2025 r.

Jednocześnie konieczność wypełnienia wymagań ekologicznych wg prawodawstwa Unii Europejskiej i zapisów Traktatu Akcesyjnego - dotyczących szczególnie lat 2008-2016, skutkujących wycofaniem z eksploatacji bloków niespełniających odpowiednich norm - stwarza sytuację zagrożenia wystarczalności polskiego sektora wytwarzania energii elektrycznej. Aby do tego nie dopuścić, potrzebna jest wymiana i budowa nowych mocy wytwórczych. Wycofywanie z eksploatacji starych źródeł wytwarzania energii elektrycznej, pracujących w oparciu o spalanie węgla, powinno się odbywać poprzez zastępowanie tych źródeł nowoczesnymi jednostkami, wykorzystującymi wysoko sprawne technologie spalania węgla na poziomie maksymalnie możliwym ze względu na wymagania ekologiczne. Wymogi ekologiczne wymuszają także wzrost udziału elektrowni i elektrociepłowni gazowych, odnawialnych źródeł energii i rozważenie budowy elektrowni jądrowych, zgodnie z wymaganiami zrównoważonego rozwoju.

Ze względu na konieczność dywersyfikacji nośników energii pierwotnej oraz potrzebę ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery, uzasadnione staje się wprowadzenie do krajowego systemu energetyki jądrowej. Realizacja tego przedsięwzięcia wymaga jednak uzyskania społecznej akceptacji. Ponieważ prognozy wskazują na potrzebę pozyskiwania energii elektrycznej z elektrowni jądrowej w drugim dziesięcioleciu rozpatrywanego okresu, to, biorąc pod uwagę długość cyklu inwestycyjnego, konieczne jest niezwłoczne rozpoczęcie społecznej debaty na ten temat.

4. Utrzymanie znacznego udziału krajowej produkcji paliw ciekłych w rynku oraz poprawa jakości paliw ciekłych - zdolności wytwarzania paliw ciekłych przez sektor rafineryjny powinny uwzględniać wielkość zapotrzebowania na te paliwa. Mając na uwadze długoterminowe prognozy, przewidujące zwiększenie zapotrzebowania na produkty naftowe, w dłuższej perspektywie konieczne będą dodatkowe inwestycje, aby zwiększyć zdolności produkcyjne tego sektora, w celu utrzymania lub poprawienia pozycji konkurencyjnej na europejskim rynku oraz dostosowania produktów do coraz ostrzejszych wymagań jakościowych w zakresie ochrony środowiska.

5. Umacnianie lokalnego charakteru zaopatrzenia w ciepło - zaopatrzenie w ciepło ma ze swej natury charakter lokalny, dlatego też w perspektywie do 2025 r. działania podejmowane w tym obszarze będą w zasadniczej mierze należeć do zadań własnych gmin lub związków gmin. Natomiast działania organów państwa będą się sprowadzać do tworzenia ram prawnych sprzyjających racjonalnej gospodarce ciepłem.

W celu urzeczywistnienia powyższych kierunków działań planuje się realizację do 2008 r. następujących zadań wykonawczych:

Ad 1. a) Kontynuacja restrukturyzacji przedsiębiorstw sektora górnictwa węgla kamiennego nakierowana na poprawę ich efektywności, rentowności i płynności finansowej - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

b) Opracowanie wspólnej strategii paliwowo-ekologiczno-energetycznej dla wypełnienia w sposób optymalny, rzeczowo i kosztowo, wymagań ochrony środowiska - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw środowiska we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki.

Ad 3. a) Wypracowanie rozwiązań systemowych wspierających budowę nowych mocy wytwórczych energii elektrycznej - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki.

b) Dostosowanie systemu akcyzy dla energii elektrycznej do rozwiązań UE z uwzględnieniem sytuacji finansowej państwa - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw finansów publicznych we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki¹⁾.

c) Przeprowadzenie społecznych konsultacji programu budowy energetyki jądrowej - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

Ad 4. Tworzenie regulacji prawnych zapewniających wysokie standardy jakościowe paliw ciekłych i gazu LPG - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z ministrem właściwym do spraw środowiska.

Ad 5. Wypracowanie mechanizmów wsparcia rozwoju lokalnych systemów ciepłowniczych z preferencjami dla kogeneracji - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

Konieczność posiadania adekwatnej wielkości i rodzajów zapasów paliw wymaga działań w polityce energetycznej dotyczących następujących kierunków:

1. Skuteczne zarządzanie zapasami paliw ciekłych, w tym posiadanie 90-dniowych zapasów, i opracowanie kompleksowego programu działań w sytuacjach kryzysowych na rynku naftowym - niemal pełne uzależnienie polskiej gospodarki od importu ropy naftowej i przewidywany w latach następnych stały wzrost jej zużycia powoduje, iż szczególną wagę przywiązuje się do sprawy zapasów. System zapasów paliw ciekłych wprowadzono w 1996 r. ustawą o rezerwach państwowych i zapasach obowiązkowych paliw. Na tej podstawie budowa zapasów paliw ciekłych w systemie obowiązkowym trwa od 1998 r. i wymagane 90 dni zostanie osiągnięte, zgodnie z uzyskanym okresem przejściowym na wdrożenie tego systemu, w roku 2008. Przyszłe działania ukierunkowane będą przede wszystkim na poprawę efektywności i skuteczności tego systemu - zarówno w zakresie rozwiązań organizacyjnych, jak i zarządzania zapasami w sytuacjach kryzysowych. Cel ten wynika również z ponadnarodowej skali problemu bezpieczeństwa dostaw ropy i produktów naftowych oraz obowiązującej, zarówno w ramach UE, jak i OECD, zasady solidarnego ponoszenia odpowiedzialności za przeciwdziałanie skutkom kryzysów w dostawach. Konieczne będzie również tworzenie warunków zapewniających ekonomiczne bezpieczeństwo dostaw, tj. zapewnienie dostaw po cenach akceptowanych przez gospodarkę i konsumentów.

2. Opracowanie i wdrożenie zasad funkcjonowania oraz organizacji systemu zapasów i magazynowania gazu ziemnego - w sektorze gazowym, ze względu na znaczny udział importu w krajowym bilansie tego paliwa (będącego jednocześnie istotnym surowcem dla przemysłu) oraz planowaną liberalizację obrotu z zagranicą, zakłada się, iż konieczne będzie opracowanie systemu tworzenia zapasów, tj. rozbudowy podziemnych magazynów gazu ziemnego (PMG), oraz wprowadzenia przejrzystych zasad zarządzania tymi zapasami i korzystania z usług magazynowania. Tworzenie zapasów gazu jest jednym ze środków (wprowadzonych przez dyrektywę 2004/67/WE dotyczącą środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego) zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego.

3. Kształtowanie odpowiedniej struktury zapasów węgla kamiennego i brunatnego - obecna samowystarczalność Polski w zakresie węgla kamiennego i brunatnego oraz postępująca liberalizacja rynku energii elektrycznej, zarówno w skali krajowej, jak i w szerszym kontekście UE, przyczyni się w przyszłości do zmniejszenia znaczenia zapasów węgla jako środka wspierającego bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej, przesuwając akcent na wzrost efektywności energetycznej, synchronizację systemów energetycznych, rozbudowę połączeń międzysystemowych oraz wzmocnienie stosowania zasady TPA w odniesieniu do sieci krajowej, jak też połączeń międzysystemowych. Jednocześnie konieczna jest zmiana regulacji prawnych w celu umożliwienia przedsiębiorstwom energetycznym, zajmującym się wytwarzaniem energii elektrycznej i ciepła, samodzielnego opracowywania strategii tworzenia niezbędnych zapasów paliw, gwarantujących bezpieczeństwo produkcji i dostawy energii, przy pozostawieniu przy wytwórcach odpowiedzialności za ciągłość i jakość dostaw.

W celu urzeczywistnienia powyższych kierunków działań planuje się realizację do 2008 r. następujących zadań wykonawczych:

Ad 1. a) Opracowanie nowych rozwiązań prawnych dotyczących sposobów gromadzenia obowiązkowych zapasów paliw ciekłych - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

b) Opracowanie kompleksowego programu działań w sytuacjach kryzysowych na rynku naftowym - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, ministrem właściwym do spraw administracji publicznej oraz ministrem właściwym do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej.

Ad 2. Opracowanie systemu tworzenia zapasów gazu ziemnego, tj. rozbudowy podziemnych magazynów gazu ziemnego (PMG), oraz wprowadzenie przejrzystych zasad zarządzania tymi zapasami i korzystania z usług magazynowania - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki.

Ad 3. Zmiana regulacji prawnych kształtowania struktury zapasów węgla kamiennego i brunatnego - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

Potrzeba posiadania zdolności transportowych i połączeń transgranicznych zapewniających ciągłość dostaw paliw i energii oraz tworzenie jednolitych rynków paliw i energii w UE ukierunkowuje działania realizacyjne polityki energetycznej na:

1. Rozwój systemów przesyłowych energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej wraz z połączeniami transgranicznymi oraz tworzenie alternatywnych metod i kierunków dostaw importowanych paliw i energii.

Ze względu na swoje położenie na granicy trzech systemów elektroenergetycznych - tj. zachodnioeuropejskiego (UCTE), wschodnioeuropejskiego (WNP/kraje bałtyckie) i skandynawskiego (Nordel) - Polska może być zarówno eksporterem energii elektrycznej, jak również pełnić rolę kraju tranzytowego. Polska może i powinna odgrywać rolę jednego z liderów w ramach rozwoju rynku energii elektrycznej w UE, obejmującego tworzenie w pierwszym etapie rynków regionalnych.

Dla zapewnienia bezpieczeństwa i ciągłości dostaw gazu ziemnego niezbędne jest oddziaływanie państwa na dywersyfikację kierunków dostaw gazu dla krajowych odbiorców. Postępujący rozwój technologii, umożliwiających korzystanie z innych niż sieciowe dróg zaopatrywania kraju w gaz ziemny, wymaga zbudowania odpowiedniej infrastruktury technicznej, w tym magazynowej i sieciowej, umożliwiającej import gazu, w postaci skroplonej Liquid Natural Gas (LNG) lub w postaci sprężonej Compressed Natural Gas (CNG), drogą morską ze źródeł niedostępnych dla transportu sieciowego.

W przypadku ropy naftowej, obok istniejącej sieci ropociągów, bardzo ważne jest posiadanie odpowiedniej instalacji do przeładunku tego surowca z dostaw transportem morskim jako rozwiązania alternatywnego. Obecnie posiadane zdolności przeładunkowe i przesyłowe zaspokajają potrzeby przerobowe krajowych rafinerii, zarówno w zakresie ropy naftowej dostarczanej rurociągami z kierunku wschodniego, jak również drogą morską. Mając na uwadze planowany wzrost zapotrzebowania na dostawy ropy naftowej, powinny być podjęte działania służące rozwojowi nowych zdolności przesyłowych i dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia.

2. Rozbudowę i modernizację sieci dystrybucyjnych - wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wymaga działań zapewniających przebudowę i rozbudowę sieci średniego i niskiego napięcia, a także modernizację i unowocześnienie sieci dystrybucyjnych głównie na obszarach wiejskich w zakresie zapewniającym odpowiednią jakość dostarczanej energii elektrycznej. W odniesieniu do sieci gazowych kierunkiem rozwoju infrastruktury dystrybucyjnej będą obszary o rosnącym zapotrzebowaniu na gaz ziemny, stanowiący między innymi źródło energii dla energetyki rozproszonej i skojarzonego wytwarzania energii elektrycznej i ciepła.

W celu urzeczywistnienia powyższych kierunków działań planuje się realizację do 2008 r. następujących zadań wykonawczych:

Ad 1, 2. a) Stworzenie rozwiązań systemowych dla znoszenia barier w rozwoju infrastruktury sieciowej - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki oraz Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki.

b) Identyfikacja możliwości wykorzystania funduszy UE i opracowania sposobu ich efektywnej absorpcji na rozwój sieci i połączeń transgranicznych - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego we współpracy z ministrem właściwym do spraw zagranicznych, Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki oraz Prezesem Rządowego Centrum Studiów Strategicznych.

c) Wspieranie działań zwiększających możliwości dywersyfikacji i bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z ministrem właściwym do spraw zagranicznych.

d) Wdrożenie dyrektyw dotyczących bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej i gazu ziemnego oraz rozwoju infrastruktury, w tym przesyłowej infrastruktury transgranicznej - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

e) Wsparcie dla pozyskania środków UE na wykonanie analiz opłacalności budowy rurociągów, gazociągów oraz linii elektroenergetycznych zapewniających alternatywne drogi zaopatrzenia w paliwa i energię - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

Ad 2. Wspieranie modernizacji sieci dystrybucyjnych energii elektrycznej na obszarach wiejskich, w tym pilotażowego programu reelektryfikacji obszaru tzw. ściany wschodniej - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego.

Zwiększenie efektywności energetycznej jest jednym z kluczowych elementów zrównoważonej polityki energetycznej i wymaga działań w następujących kierunkach:

1. Zmniejszenie energochłonności wyrobów w trakcie ich projektowania, wytwarzania, użytkowania i utylizacji - na energochłonność wyrobów decydujący wpływ ma etap ich projektowania. Zakłada się wdrożenie do produkcji urządzeń o najwyższych klasach efektywności energetycznej, prowadzenie kampanii informacyjnych na temat celowości i opłacalności stosowania urządzeń najbardziej efektywnych. Istotną sprawą jest również takie projektowanie wyrobów, aby po ich zużyciu można było odzyskać jak największą ilość surowca.

2. Zwiększanie sprawności wytwarzania energii - sprawność wytwarzania energii w Polsce jest mniejsza niż w innych wysoko rozwiniętych krajach Unii Europejskiej. Przewiduje się zwiększenie wytwarzania energii elektrycznej w skojarzeniu z produkcją ciepła. W elektrociepłowniach zakłada się stosowanie zasobników ciepła, co wyeliminuje wytwarzanie energii cieplnej w szczycie w kotłach wodnych. W elektrowniach kondensacyjnych przewiduje się stosowanie wysoko sprawnych bloków energetycznych opalanych węglem na nadkrytyczne parametry pary oraz stosowanie obiegów parowo-gazowych. W budynkach mieszkalnych i obiektach użyteczności publicznej zakłada się wymianę nieefektywnych kotłów na wysoko sprawne.

3. Zmniejszenie energochłonności procesów przemysłowych - przewiduje się osiągnięcie dużych efektów oszczędności energii poprzez modernizację szeregu procesów produkcyjnych w przemyśle i dostosowanie ich do wymogów najlepszej dostępnej techniki. Celowi temu służyć będzie także dalsza restrukturyzacja polskiej gospodarki, prowadząca do ograniczenia energochłonnych gałęzi przemysłowych. Zakłada się rozwój produkcji wyrobów zaawansowanych technologicznie o wysokim stopniu przetworzenia. Przewiduje się rozwój sektora usług oraz przebudowę technologiczną gospodarki.

4. Zmniejszenie strat energii w przesyle i dystrybucji - przewiduje się ograniczenie strat energii w krajowym systemie elektroenergetycznym poprzez zwiększenie przepustowości linii elektroenergetycznych, poprawę rozdziału energii i ograniczenie przesyłu energii liniami 110 kV na dalekie odległości. Zakłada się również rozbudowę połączeń z krajami sąsiednimi w celu zwiększenia zdolności przesyłu energii. Zwiększenie zdolności przesyłowych sieci elektroenergetycznych oraz zmniejszenie strat w przesyle stanowi istotny element tworzenia konkurencyjnego rynku energii.

5. Wdrożenie systemów zarządzania popytem na energię w celu zwiększenia efektywności wykorzystania energii - zakłada się kompleksowe podejście do zarządzania popytem na energię, prowadzącego do jej znaczącego oszczędzania, m.in. stosując rozwiązania organizacyjne, systemy zachęt oraz poprawę efektywności użytkowania energii w celu zmniejszenia rozpiętości pomiędzy maksymalnym i minimalnym zapotrzebowaniem na energię. Bardzo istotnym elementem tych działań jest kontynuowanie procesu termomodernizacji budynków.

W celu urzeczywistnienia powyższych kierunków działań planuje się realizację do 2008 r. następujących zadań wykonawczych:

Ad 1. Prowadzenie kampanii informacyjnej na temat celowości i opłacalności stosowania wyrobów najbardziej efektywnych energetycznie - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z ministrem właściwym do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej i ministrem właściwym do spraw nauki.

Ad 2. a) Wypracowanie systemu zachęt w celu zwiększenia sprawności wytwarzania energii - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

b) Przygotowanie projektu rozwiązań systemowych zapewniających wdrożenie dyrektywy 2004/8/WE w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii oraz zmieniającej dyrektywę 92/42/EWG - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

Ad 3. Dokonanie przeglądu wybranych gałęzi przemysłowych pod kątem możliwości zmniejszenia ich energochłonności - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

Ad 4. Przeprowadzenie analizy możliwości zmniejszenia strat energii w krajowym systemie elektroenergetycznym - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki.

Ad 5. a) Przeprowadzenie działań i kampanii informacyjnych promujących zarządzanie popytem na energię - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej oraz ministra właściwego do spraw gospodarki.

b) Przygotowanie rozwiązań systemowych zapewniających wdrożenie dyrektywy 2002/91/WE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, w tym udoskonalenie systemu instrumentów finansowych zachęcających do realizacji zadań termomodernizacyjnych - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej oraz ministra właściwego do spraw gospodarki.

Potrzeba sprostania bezpieczeństwu ekologicznemu wymaga uwzględnienia w polityce energetycznej następujących kierunków działań:

1. Pełne dostosowanie źródeł energetycznego spalania do wymogów prawa w zakresie ochrony środowiska - przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało znaczne zwiększenie wymagań w zakresie dopuszczalnych emisji SO₂, NO_x, pyłów i CO₂. Jak wykazują prognozy emisji zanieczyszczeń do atmosfery, Polska nie powinna mieć większych trudności ze spełnieniem zobowiązań wynikających z międzynarodowych porozumień, z wyjątkiem postanowień dotyczących pułapów emisji SO₂ i NO_x z dużych źródeł spalania zawartych w Traktacie o Przystąpieniu. Polska od 2008 r. jest zobowiązana do dostosowania istniejących źródeł do standardów emisji zanieczyszczeń określonych w dyrektywie 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania. Realizacja dyrektywy powinna uwzględniać wykorzystanie okresów przejściowych oraz pułapów emisyjnych, określonych w Traktacie o Przystąpieniu. Nowe, duże obiekty spalania paliw powinny spełniać standardy emisji zgodne z wymaganiami dyrektywy. Nie można wykluczyć, że po roku 2012 ("post Kioto") pojawią się nowe wyzwania dotyczące redukcji gazów cieplarnianych, a szczególnie CO₂.

2. Zmiana struktury nośników energii - ograniczenie emisji zanieczyszczeń, w tym gazów cieplarnianych, przewiduje się uzyskać także poprzez zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii oraz paliw węglowodorowych w ogólnym bilansie energii pierwotnej. Zmniejszenie obciążenia środowiska realizowane będzie również poprzez zastosowanie sprężonego gazu ziemnego oraz gazu LPG w transporcie, w tym szczególnie w transporcie publicznym, biokomponentów do paliw płynnych oraz zastosowanie gazu ziemnego do wytwarzania energii elektrycznej.

3. Stosowanie czystych technologii węglowych - węgiel kamienny i węgiel brunatny również w przyszłości będą podstawą wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej, dlatego celowe jest wykorzystanie tzw. technologii czystego węgla (Clean Coal Technology) umożliwiających dotrzymanie norm ochrony środowiska. Istotny jest również rozwój technologii umożliwiających utylizację dwutlenku węgla ze spalin, w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.

4. Zmniejszenie oddziaływania związanego z wydobyciem węgla kamiennego i brunatnego na środowisko - dla przywracania terenom zdegradowanym działalnością górniczą walorów użytkowych i krajobrazowych przewiduje się podejmowanie działań polegających na zmniejszaniu zrzutu wód zasolonych z kopalń do wód powierzchniowych i na stosowaniu technik eksploatacji minimalizujących wpływ działalności górniczej. Istotne staje się również zwiększenie gospodarczego i przemysłowego wykorzystania odpadów.

5. Stosowanie w transporcie drogowym oraz do celów opałowych paliw ciekłych o polepszonych właściwościach ekologicznych - wobec wzrastającej liczby pojazdów oraz natężenia ruchu w aglomeracjach miejskich istotne jest stosowanie paliw o polepszonych parametrach jakościowych, zmniejszających ich niekorzystne oddziaływanie na zdrowie człowieka i środowisko. Zatem przewiduje się ograniczanie zawartości siarki w tych paliwach oraz zwiększanie w nich udziału biokomponentów. Zaostrzone wymagania wprowadzane będą stopniowo, w sposób umożliwiający dostosowanie się rafinerii do produkcji tych paliw. Ograniczenia zawartości siarki dotyczyć będą także olejów stosowanych do celów opałowych.

6. Wprowadzenie mechanizmów umożliwiających ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza - wprowadzenie mechanizmów rynkowych, polegających na handlu przyznanymi uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (wymagane jest to przez Unię Europejską), może spowodować zmniejszenie kosztów dostosowania się przedsiębiorstw do zaostrzonych wymagań. Niezależnie od tego powinien zostać wprowadzony również handel uprawnieniami do emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu, jako wewnętrzne narzędzie krajowe, ułatwiające wywiązanie się Polski z nałożonych na nas bardzo ostrych limitów emisji tych zanieczyszczeń.

W celu urzeczywistnienia powyższych kierunków działań planuje się realizację do 2008 r. następujących zadań wykonawczych:

Ad 1. Podjęcie działań w celu uzgodnienia z Komisją Europejską ścieżki realizacji zobowiązań wynikających z Traktatu o Przystąpieniu w zakresie warunków realizacji postanowień dyrektywy 2001/80/WE - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw środowiska we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki.

Ad 2. a) Doskonalenie narzędzi prawnych i fiskalnych poprzez wprowadzenie zróżnicowanych stawek podatków i opłat środowiskowych stymulujących zwiększenie zużycia paliw i energii przyjaznych dla środowiska - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw środowiska we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem właściwym do spraw finansów publicznych²⁾.

b) Wprowadzenie zróżnicowanych stawek podatków i opłat środowiskowych, preferujących paliwa bardziej ekologiczne - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw finansów publicznych we współpracy z ministrem właściwym do spraw środowiska²⁾.

Ad 5. Tworzenie regulacji prawnych zapewniających wysokie standardy jakościowe paliw w transporcie - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z ministrem właściwym do spraw środowiska.

Ad 6. Wdrożenie mechanizmów rynkowych polegających na handlu przyznanymi uprawnieniami do emisji - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw środowiska.

Celem strategicznym polityki państwa jest wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i uzyskanie 7,5 % udziału energii, pochodzącej z tych źródeł, w bilansie energii pierwotnej. Dokonywać się to ma w taki sposób, aby wykorzystanie poszczególnych rodzajów odnawialnych źródeł energii sprzyjało konkurencji promującej źródła najbardziej efektywne ekonomicznie, tak aby nie powodowało to nadmiernego wzrostu cen energii u odbiorców. Stanowić to powinno podstawową zasadę rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

Udział energii elektrycznej wytwarzanej w OZE w łącznym zużyciu energii elektrycznej brutto w kraju powinien osiągnąć 7,5 % w roku 2010. Jest on zgodny z indykatywnym celem ilościowym, ustalonym dla Polski w dyrektywie 2001/77/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych energii.

Kwestia dalszego wzrostu udziału energii z OZE w bilansie paliwowo-energetycznym kraju po roku 2010 zostanie przesądzona w ramach prac nad aktualizacją rządowej strategii rozwoju energetyki odnawialnej. Niemniej jednak przewidywany dynamiczny wzrost zużycia energii elektrycznej ogółem w perspektywie do roku 2025 i tak skutkować będzie koniecznością dalszego wzrostu produkcji energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii.

Dla zapewnienia odnawialnym źródłom energii właściwej pozycji w energetyce powinny być podjęte działania realizacyjne polityki energetycznej w następujących kierunkach:

1. Utrzymanie stabilnych mechanizmów wsparcia wykorzystania odnawialnych źródeł energii - do roku 2025 przewiduje się stosowanie mechanizmów wsparcia rozwoju wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Sprawą szczególnie istotną jest zapewnienie stabilności tych mechanizmów, a tym samym stworzenie warunków do bezpiecznego inwestowania w OZE. Przewiduje się też stałe monitorowanie stosowanych mechanizmów wsparcia i w miarę potrzeb ich doskonalenie. Ewentualne istotne zmiany tych mechanizmów wprowadzane będą z odpowiednim wyprzedzeniem, aby zagwarantować stabilne warunki inwestowania.

2. Wykorzystywanie biomasy do produkcji energii elektrycznej i ciepła - w warunkach polskich technologie wykorzystujące biomasę stanowić będą nadal podstawowy kierunek rozwoju odnawialnych źródeł energii, przy czym wykorzystanie biomasy do celów energetycznych nie powinno powodować niedoborów drewna w przemyśle drzewnym, celulozowo-papierniczym i płytowym - drewnopochodnym. Wykorzystanie biomasy w znaczącym stopniu będzie wpływało na poprawę gospodarki rolnej oraz leśnej i stanowić powinno istotny element polityki rolnej. Zakłada się, że pozyskiwana na ten cel biomasa w znacznym stopniu pochodzić będzie z upraw energetycznych. Przewiduje się użyteczne wykorzystanie szerokiej gamy biomasy, zawartej w różnego rodzaju odpadach przemysłowych i komunalnych, także spoza produkcji roślinnej i zwierzęcej, co przy okazji tworzy nowe możliwości dla dynamicznego rozwoju lokalnej przedsiębiorczości. Warunkiem prowadzenia intensywnych upraw energetycznych musi być jednak gwarancja, że wymagane w tym wypadku znaczne nawożenie nie pogorszy warunków środowiskowych (woda, grunty).

3. Intensyfikacja wykorzystania małej energetyki wodnej - podejmowane będą działania mające na celu zwiększenie do roku 2025 mocy zainstalowanej w małych elektrowniach wodnych. Określone zostaną warunki do lokalizacji i realizacji budowy takich źródeł, w tym zapewniające maksymalne wykorzystanie istniejących stopni na ciekach wodnych. Przewiduje się także wzrost zainstalowanej mocy poprzez modernizację i rozbudowę istniejących małych elektrowni wodnych, z uwzględnieniem uwarunkowań dotyczących planowanej przez rolnictwo restytucji ryb.

4. Wzrost wykorzystania energetyki wiatrowej - obserwowany w ostatnich latach znaczny postęp w wykorzystaniu energii wiatru czyni energetykę wiatrową jedną z najszybciej rozwijających się gałęzi przemysłu. Planuje się działania polepszające warunki inwestowania także w tym obszarze odnawialnych źródeł energii. Konieczne jest również wdrożenie rozwiązań zmierzających do poprawy współpracy elektrowni wiatrowych w ramach krajowego systemu elektroenergetycznego. Działania w tym zakresie nie mogą kolidować z wymaganiami ochrony przyrody (NATURA 2000). Należy ocenić od strony sieciowej, na ile mogą być lokalizowane w strefie przybrzeżnej Morza Bałtyckiego morskie farmy wiatrowe.

5. Zwiększenie udziału biokomponentów w rynku paliw ciekłych - zakłada się sukcesywny wzrost udziału biokomponentów w ogólnej puli paliw ciekłych wprowadzanych na rynek polski. Działania w tym zakresie będą się koncentrować przede wszystkim na wdrażaniu przepisów wspólnotowych.

6. Rozwój przemysłu na rzecz energetyki odnawialnej - rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii niesie ze sobą korzystne efekty związane przede wszystkim z aktywizacją zawodową na obszarach o wysokim stopniu bezrobocia, stymulując rozwój produkcji rolnej, wzrost zatrudnienia oraz rozwój przemysłu i usług na potrzeby energetyki odnawialnej. Zwiększeniu wykorzystania odnawialnych źródeł energii towarzyszyć będzie także rozwój przemysłu działającego na rzecz energetyki odnawialnej. Szczególne działania przewiduje się w zakresie rozwoju produkcji urządzeń dla elektrowni wiatrowych. Stopień rozwoju tej gałęzi przemysłu powinien wykraczać poza potrzeby krajowe i warunkować opłacalny eksport tych urządzeń.

W celu urzeczywistnienia powyższych kierunków działań planuje się realizację do 2008 r. następujących zadań wykonawczych:

Ad 1. Przeprowadzenie systemowej analizy rodzajów mechanizmów wsparcia rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii w celu ewentualnej modyfikacji rozwiązania przyjętego w Polsce - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych i ministrem właściwym do spraw środowiska.

Ad 2. a) Opracowanie bilansu biomasy pod kątem jej dostępności na cele energetyczne, w tym ze względu na wykorzystanie surowca drzewnego na cele przetwórcze oraz odległość od źródeł spalania - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw rolnictwa we współpracy z ministrem właściwym do spraw środowiska i ministrem właściwym do spraw gospodarki.

b) Podjęcie inicjatywy dotyczącej objęcia nowych krajów członkowskich UE systemem dopłat ze środków unijnych do wszystkich upraw energetycznych - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw rolnictwa.

Ad 3. Opracowanie koncepcji powiązania rozwoju energetyki wiatrowej z elektrowniami szczytowo-pompowymi - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki.

Ad 4. Przeprowadzenie analizy wskazującej optymalne lokalizacje terenów pod energetykę wiatrową - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw środowiska we współpracy z ministrem właściwym do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej.

Ad 5. Przygotowanie projektu regulacji zapewniającej wdrożenie dyrektywy 2003/30/WE w sprawie wspierania użycia w transporcie biopaliw lub innych paliw odnawialnych - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw rolnictwa we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki, ministrem właściwym do spraw transportu, ministrem właściwym do spraw środowiska oraz ministrem właściwym do spraw nauki.

Pożądane zmiany w strukturze podmiotowej i własnościowej sektora energii wymagają racjonalnej polityki restrukturyzacji i przekształceń własnościowych polegającej na działaniach dotyczących następujących kierunków:

1. Budowa konkurencyjnych rynków paliw i energii - wprowadzanie mechanizmów konkurencji ma na celu wymuszanie efektywności działania przedsiębiorstw oraz redukcję kosztów energii dla gospodarki, co jest z pewnością niezwykle pożądane przez jej odbiorców. Nieodzowne zatem jest rzeczywiste wdrożenie istniejących i projektowanych zasad rynkowych, a dla dalszego rozwoju procesu liberalizacji rynków tworzenie i doskonalenie ram prawnych. Odbiorca paliw i energii wykorzysta prawne możliwości i zasady wtedy, gdy działania te przyniosą mu realne korzyści, a sam proces zmiany dostawcy nie będzie uciążliwy. Stąd konieczne jest ciągłe monitorowanie sytuacji na rynku i podejmowanie działań dla eliminacji barier w funkcjonowaniu mechanizmów konkurencyjnych oraz wynikających z nich zagrożeń bezpieczeństwa energetycznego.

Sprawne funkcjonowanie mechanizmów konkurencji powinno zostać zapewnione w pierwszej kolejności w tych obszarach, w których możliwe jest zapewnienie swobody obrotu towarami, jakimi są paliwa i energia. We wszystkich segmentach rynku konieczne jest stworzenie warunków do podejmowania działalności energetycznej przez podmioty nowo wchodzące na rynek i rozwoju podmiotów już na tym rynku funkcjonujących.

W segmentach rynku, w których wprowadzanie zasad konkurencji jest ograniczone działaniem monopoli sieciowych - takimi obszarami są obecnie podsektor usług sieciowych, jak przesył i dystrybucja energii elektrycznej i gazu - zostaną zapewnione przejrzyste, równe i niedyskryminacyjne zasady korzystania z usług. W obszarach tych w początkowym okresie kształtowania się mechanizmów konkurencji rynkowej konieczne jest utrzymywanie bezpośredniej regulacji działalności przedsiębiorstw przez organy państwa. Regulacja, mająca na celu ograniczanie siły monopolistycznych przedsiębiorstw sieciowych i eliminację ograniczeń rynkowych, może być w miarę rozwoju mechanizmów konkurencji na tych rynkach zastępowana, tam gdzie to możliwe, samoregulacją rynkową.

2. Kształtowanie warunków umożliwiających powstanie konkurencyjnych podmiotów na rynkach paliw i energii - procesy restrukturyzacji w sektorze paliwowo-energetycznym będą zmierzać do budowy silnych podmiotów, o stabilnej kondycji ekonomicznej i technicznej, zdolnych do konkurowania na krajowych oraz wspólnotowych rynkach paliw i energii. Procesy restrukturyzacji, wynikające z decyzji organów spółki w oparciu o analizy ekonomiczno-finansowe, prowadzić będą do wzmacniania kondycji ekonomiczno-finansowej spółek sektora w dostosowaniu do zmian koniunktury na rynkach oraz uwarunkowań zewnętrznych.

Istotna jest eliminacja kluczowych barier dla funkcjonowania rynków energetycznych oraz rozpoczęcie efektywnego działania mechanizmów konkurencji na krajowym rynku.

W celu stworzenia możliwości sprostania konkurencji przedsiębiorstw na rynkach europejskich możliwe będą połączenia pionowe przedsiębiorstw, w sposób i w zakresie, który nie będzie ograniczał funkcjonowania mechanizmów konkurencji oraz prowadził do tworzenia monopoli na krajowych rynkach paliw i energii.

3. Stopniowe zmniejszanie bezpośredniego wpływu organów państwa na funkcjonowanie przedsiębiorstw energetycznych - poprzez kontynuowanie procesu prywatyzacji nastąpi stopniowe ograniczenie funkcji właścicielskich Skarbu Państwa w sektorze energetycznym. Kontrola Skarbu Państwa zostanie zachowana w strategicznych przedsiębiorstwach tego sektora, posiadających infrastrukturę o kluczowym znaczeniu dla bezpieczeństwa energetycznego państwa. Strategiczne spółki sektora energetycznego, tj. operatorzy systemów przesyłowych oraz posiadający infrastrukturę przesyłową i przeładunkową, pozostaną własnością Skarbu Państwa. W pozostałych spółkach, ważnych dla zachowania bezpieczeństwa energetycznego (w szczególności PGNiG S.A., BOT-GiE S.A., PKE S.A.), kontrola zostanie zachowana poprzez możliwość wyrażania sprzeciwu przez Skarb Państwa wobec strategicznych decyzji organów tych spółek.

W celu urzeczywistnienia powyższych kierunków działań planuje się realizację do 2008 r. następujących zadań wykonawczych:

Ad 1. a) Wdrożenie programu restrukturyzacji kontraktów długoterminowych (KDT) na zakup mocy i energii elektrycznej zawartych pomiędzy Polskimi Sieciami Elektroenergetycznymi S.A a wytwórcami energii elektrycznej - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa, Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki oraz Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

b) Przygotowanie rozwiązań systemowych dla wspierania rozwoju lokalnych rynków energii i rozwoju generacji rozproszonej - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa, Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki oraz gminną administracją samorządową.

Ad 2. a) Kontynuowanie procesu restrukturyzacji wewnętrznej spółek z udziałem Skarbu Państwa - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki.

b) Przygotowanie programu konsolidacji przedsiębiorstw sektora paliwowo-energetycznego - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki, Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki oraz Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Ad 3. a) Kontynuowanie procesów prywatyzacji przedsiębiorstw w sektorze energetycznym - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa.

b) Zapewnienie kontroli Skarbu Państwa nad operatorami systemów przesyłowych - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki.

c) Monitorowanie realizacji zobowiązań inwestycyjnych podjętych w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw w sektorze energetycznym - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki.

W celu zwiększenia wpływu badań naukowych i prac badawczych dotyczących energii na stan polskiego sektora paliwowo-energetycznego oraz gospodarki narodowej, a także na politykę energetyczną Unii Europejskiej wymagane są działania w następujących kierunkach:

1. Zapewnienie wkładu nauki polskiej do globalnego rozwoju technologii i ekonomii energetycznej dzięki koncentracji środków na priorytetowe kierunki badań - w obszarze nauk stosowanych w zakresie problematyki paliwowo-energetycznej najbardziej obiecujące wydają się być badania związane z poszukiwaniem nowych złóż surowców energetycznych, odnawialnymi źródłami energii oraz tzw. technologiami czystego węgla. Niezbędne jest też promowanie wynalazczości i wszelkiego rodzaju usprawnień - zarówno technicznych, jak i organizacyjnych. Istotne są również warunki wdrażania nowoczesnych technologii pochodzących z importu. Konkurencyjność polskich produktów na rynku UE oraz na rynku światowym jest bowiem uzależniona od stopnia innowacyjności polskiej gospodarki, w tym także innowacyjności sektora paliwowo-energetycznego. Niezbędnym zaś warunkiem upowszechnienia nowych technologii są środki finansowe, i to duże. Współpraca z UE pozwoliłaby na zmniejszenie kosztów produkcji poszczególnych urządzeń.

2. Sprawne wdrażanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych i menedżerskich - konkurencyjność nowych technologii na rynku zależy w dużej mierze od kosztów ochrony środowiska wliczonych do cen energii. Po doliczeniu do obecnych cen w energetyce konwencjonalnej kosztów ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i innych związanych z ochroną środowiska większość technologii odnawialnych i niekonwencjonalnych powinna stać się konkurencyjna dla energetyki tradycyjnej w perspektywie dziesięciu lat. Do najbardziej obiecujących nowych technologii zalicza się wykorzystanie biomasy do produkcji ciepła i energii elektrycznej, elektrownie wiatrowe i ogniwa paliwowe.

Działalność badawcza i innowacyjna przedsiębiorstw powinna być w większym zakresie wspomagana środkami prawnymi (ustawa o finansowaniu nauki, narodowy program Foresight, ustawa o wspieraniu działalności innowacyjnej, np. ustawa o finansowym wspieraniu inwestycji) i fiskalnymi.

3. Upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o problemach energetyki - ważną dziedziną aktywności środowiska naukowego jest propagowanie wiedzy o racjonalnym wykorzystaniu energii oraz o konieczności uwzględniania w cenach energii i paliw kosztów ochrony środowiska.

Oddzielny problem to potrzeba przekazywania rzetelnych informacji o energetyce atomowej w związku z przewidywaną możliwością wprowadzenia w Polsce tego rodzaju generacji energii elektrycznej.

W celu urzeczywistnienia powyższych kierunków działań planuje się realizację do 2008 r. następujących zadań wykonawczych:

Ad 1-3. a) Określenie badań naukowych i prac rozwojowych dla wspierania realizacji polityki energetycznej jako elementu krajowego programu ramowego - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw nauki we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki.

b) Wspieranie pozyskiwania środków UE na badania naukowe i prace rozwojowe z obszaru energetyki - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw nauki we współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki.

Ad 3. Stworzenie założeń systemu promocji zagadnień energetycznych - realizacja pod kierunkiem ministra właściwego do spraw gospodarki we współpracy z ministrem właściwym do spraw nauki oraz ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania.

Wynika stąd potrzeba wykorzystania instrumentów polityki zagranicznej dla zapewnienia realizacji strategicznych kierunków polityki państwa w zakresie sektora paliwowo-energetycznego.

Do długofalowych kierunków działań państwa na arenie międzynarodowej, związanych z sektorem energetycznym, należą:

1. Udział w pracach organów Unii Europejskiej kształtujących wspólną politykę energetyczną, w tym uczestniczenie w Dialogu Energetycznym pomiędzy Unią Europejską a Rosją, którego rezultaty mają zasadnicze znaczenie dla wypracowania decyzji co do efektywnego i bezpiecznego wykorzystania dostaw ropy i gazu z tego kraju.

2. Zacieśnianie międzynarodowej współpracy regionalnej, zwłaszcza w regionie Bałtyku i w Grupie Wyszehradzkiej, dla wspierania stabilności i reform w kluczowych sektorach produkcji oraz na rzecz wzajemnego rozumienia zasad funkcjonowania rynków energii i tworzenia warunków dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

3. Prowadzenie aktywnej współpracy bilateralnej z krajami sąsiednimi na rzecz wzmocnienia bezpieczeństwa zaopatrzenia oraz zapewnienia dywersyfikacji dostaw.

4. Promowanie rozbudowy połączeń transgranicznych służących budowie jednolitego rynku energii elektrycznej i rynku gazu w UE oraz dla zapewnienia prawidłowej współpracy tego rynku z tworzącymi się rynkami państw trzecich w Europie Wschodniej i Południowej, a także w basenach Morza Kaspijskiego i Śródziemnego.

5. Promowanie polskich przedsiębiorstw energetycznych za granicą.

6. Współpraca z innymi krajami w celu pozyskiwania i wykorzystywania dostępnych dla sektora energetycznego funduszy Unii Europejskiej i innych.

7. Udział Polski w realizacji wspólnej polityki Unii Europejskiej i w międzynarodowych organizacjach (Światowa Organizacja Handlu, CEFTA, EFTA, Karta Energetyczna).

8. Współpraca międzynarodowa na rzecz wypełnienia przez Polskę celów zawartych w Protokole z Kioto w zakresie ograniczenia emisji oraz rozwoju handlu emisjami.

9. Uzyskanie członkostwa i udział w pracach Międzynarodowej Agencji Energii.

10. Udział w pracach Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej.

______

¹⁾ Zadanie to stanowi element polityki cenowej.

²⁾ Zadanie to stanowi element polityki cenowej.